DOI Artikel:
Grze̢da, Mateusz: "Fantasia" i "ritrarre": o początkach portretu w Lombardii około roku 1400$nElektronische Ressource
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0118
m
it
10. Mistrz Biblii Jeana
de Sy (?), Portret Karola V
umieszczony w inicjale
przywileju królewskiego,
1367, Paryż, Archives
nationals, J/358, no. 12.
Wg C.R. Sherman, The Por-
traits of Charles V of France
(1338-1380), New York 1969,
11. 74
Umieszczenie podobizny funda-
tora w takim „nieoczywistym”
kontekście pozwala podejrzewać,
że rola twórcy dekoracji kart Offi-
ziolo nie ograniczała się jedynie do
podążania za narzuconym z góry
programem. Przeciwnie, przy-
padek Giovannina de Grassiego
przypomina sposób pracy Mistrza
Biblii Jeana de Sy, który w przywi-
leju Karola V, wydanym w roku
1367, inicjał słowa „Charles” ozdo-
bił realistyczną podobizną króla
Francji (il. 10)69.
Strategia Giovannina była
z powodzeniem kontynuowana przez jego następców, o czym świadczy np. spo-
sób ozdabiania kart „eon una raffinatezza e una fantasia eccentrica e bizzarra”
przez Belbella da Pavia - iluminatora, który na życzenie Filippo Marii Viscontiego
pracował nad ukończeniem tego samego rękopisu Offiziolo70. W takim kontekście
szczególnej wartości nabiera rysunek przypisany Gentilemu da Fabriano, przed-
stawiający głowę i ramiona Gian Galeazza (zob. wyżej, il. 2). To, iż owo studium
zakończone jest od dołu charakterystycznym meandrem, dobrze znanym z rę-
kopisów Giovannina, nie pozostawia wątpliwości, że rysunek powstał w kręgu
lombardzkich pracowni iluminatorskich. Wydaje się, że chodzi tu o swego rodzaju
model, pozwalający artyście w razie potrzeby swobodnie „operować” podobizną
Viscontiego na karcie rękopisu i tym samym pokazywać swoją inwencję i talent
w dziedzinie kopiowania natury. Warto pokusić się o porównanie omawianego
rysunku ze słynnym „Prasentationsbuchlein” przechowywanym w zamku Ambras,
stworzonym około roku 1410-1420 przez anonimowego praskiego artystę (il. 11).
Wykonane srebrnym stylusem na pergaminie rysunki zostały rozpięte na drewnia-
nych tabliczkach umieszczonych w łatwym do przenoszenia skórzanym etui. Jak
się powszechnie uważa, należący najprawdopodobniej do malarza lub warsztatu
wzornik stanowił swego rodzaju „folder”, w którym artysta umieścił studia zwierząt,
tematów ikonograficznych i twarzy w celu prezentacji swoich możliwości przed po-
tencjalnym pracodawcą71. Wszystkie zawarte w nim rysunki, choć uderzają realiz-
mem i starannym wykonaniem, mają charakter wybitnie typologiczny. Znajdujące
69 Dokument przechowywany w Archives Nationals w Paryżu, J/358, nr 12, por.: C.R. Sherman,
The Portraits of Charles V of France (1338-1380), New York 1969, s. 77-78; S. Perkinson, The Like-
ness of the King, s. 228-230.
70 Nieprzypadkowo na fol. 57V znajduje się portret Filippo Marii Viscontiego, nawiązujący do
wcześniejszych portretów Gian Galeazza, zob. M. Meiss, E.W. Kirsch, The Visconti Hours, LF 57v;
zob. też M. Bollati, Libri per i Visconti. Committenza a corte tra Galeazzo II e Filippo Maria
Visconti, w: Lombardia gotica e tardogotica, s. 202-203.
71 Zob. R.W. Scheller, Exemplum, s. 226-232, nr 20 (tam też stan badań); zob. też: Die Parler und der
Schóne Stil 1330-1400. Europaische Kunst unter den Luxemburgern; ein Handbuch zur Ausstellung
des Schnutgen-Museums in der Kunsthalle Koln, kat. wyst., t. 3, red. A. Legner, Koln 1978, s. 146-150
(autor noty U. Jenni); Karl IV. Kaiser von Gottes Gnaden. Kunst und Reprdsentation des Hauses Lux-
emburg 1310-1437, kat. wyst., red. J. Fajt, Munchen-Berlin 2006, s. 536, nr 193 (autorzy noty J. Fajt,
R. Suckale); ostatnio J. Klipa, The Migration ofArtists - Transfer ofldeas. The so-called Ambras
116
ARTYKUŁY
Mateusz Grzęda
it
10. Mistrz Biblii Jeana
de Sy (?), Portret Karola V
umieszczony w inicjale
przywileju królewskiego,
1367, Paryż, Archives
nationals, J/358, no. 12.
Wg C.R. Sherman, The Por-
traits of Charles V of France
(1338-1380), New York 1969,
11. 74
Umieszczenie podobizny funda-
tora w takim „nieoczywistym”
kontekście pozwala podejrzewać,
że rola twórcy dekoracji kart Offi-
ziolo nie ograniczała się jedynie do
podążania za narzuconym z góry
programem. Przeciwnie, przy-
padek Giovannina de Grassiego
przypomina sposób pracy Mistrza
Biblii Jeana de Sy, który w przywi-
leju Karola V, wydanym w roku
1367, inicjał słowa „Charles” ozdo-
bił realistyczną podobizną króla
Francji (il. 10)69.
Strategia Giovannina była
z powodzeniem kontynuowana przez jego następców, o czym świadczy np. spo-
sób ozdabiania kart „eon una raffinatezza e una fantasia eccentrica e bizzarra”
przez Belbella da Pavia - iluminatora, który na życzenie Filippo Marii Viscontiego
pracował nad ukończeniem tego samego rękopisu Offiziolo70. W takim kontekście
szczególnej wartości nabiera rysunek przypisany Gentilemu da Fabriano, przed-
stawiający głowę i ramiona Gian Galeazza (zob. wyżej, il. 2). To, iż owo studium
zakończone jest od dołu charakterystycznym meandrem, dobrze znanym z rę-
kopisów Giovannina, nie pozostawia wątpliwości, że rysunek powstał w kręgu
lombardzkich pracowni iluminatorskich. Wydaje się, że chodzi tu o swego rodzaju
model, pozwalający artyście w razie potrzeby swobodnie „operować” podobizną
Viscontiego na karcie rękopisu i tym samym pokazywać swoją inwencję i talent
w dziedzinie kopiowania natury. Warto pokusić się o porównanie omawianego
rysunku ze słynnym „Prasentationsbuchlein” przechowywanym w zamku Ambras,
stworzonym około roku 1410-1420 przez anonimowego praskiego artystę (il. 11).
Wykonane srebrnym stylusem na pergaminie rysunki zostały rozpięte na drewnia-
nych tabliczkach umieszczonych w łatwym do przenoszenia skórzanym etui. Jak
się powszechnie uważa, należący najprawdopodobniej do malarza lub warsztatu
wzornik stanowił swego rodzaju „folder”, w którym artysta umieścił studia zwierząt,
tematów ikonograficznych i twarzy w celu prezentacji swoich możliwości przed po-
tencjalnym pracodawcą71. Wszystkie zawarte w nim rysunki, choć uderzają realiz-
mem i starannym wykonaniem, mają charakter wybitnie typologiczny. Znajdujące
69 Dokument przechowywany w Archives Nationals w Paryżu, J/358, nr 12, por.: C.R. Sherman,
The Portraits of Charles V of France (1338-1380), New York 1969, s. 77-78; S. Perkinson, The Like-
ness of the King, s. 228-230.
70 Nieprzypadkowo na fol. 57V znajduje się portret Filippo Marii Viscontiego, nawiązujący do
wcześniejszych portretów Gian Galeazza, zob. M. Meiss, E.W. Kirsch, The Visconti Hours, LF 57v;
zob. też M. Bollati, Libri per i Visconti. Committenza a corte tra Galeazzo II e Filippo Maria
Visconti, w: Lombardia gotica e tardogotica, s. 202-203.
71 Zob. R.W. Scheller, Exemplum, s. 226-232, nr 20 (tam też stan badań); zob. też: Die Parler und der
Schóne Stil 1330-1400. Europaische Kunst unter den Luxemburgern; ein Handbuch zur Ausstellung
des Schnutgen-Museums in der Kunsthalle Koln, kat. wyst., t. 3, red. A. Legner, Koln 1978, s. 146-150
(autor noty U. Jenni); Karl IV. Kaiser von Gottes Gnaden. Kunst und Reprdsentation des Hauses Lux-
emburg 1310-1437, kat. wyst., red. J. Fajt, Munchen-Berlin 2006, s. 536, nr 193 (autorzy noty J. Fajt,
R. Suckale); ostatnio J. Klipa, The Migration ofArtists - Transfer ofldeas. The so-called Ambras
116
ARTYKUŁY
Mateusz Grzęda