DOI article:
Grze̢da, Mateusz: "Fantasia" i "ritrarre": o początkach portretu w Lombardii około roku 1400$nElektronische Ressource
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0121
przypisywanych artyście (Michelino był aktywny w Pawii
przynajmniej od r. ok. 1387, po śmierci Giovannina de
Grassiego w r. 1398 był już wiodącym artystą w swo-
im środowisku, zaś ostatnia wzmianka dotycząca
jego osoby pochodzi z r. 1450)79 sugeruje, że
w istocie wcześnie rozpoczął on swoją karierę.
Ponadto, jak wykazała Joanna Woods-Mars-
den, niektóre przypisywane Michełinowi
rysunki zwierząt, takie jak np. ten ukazujący
geparda (Codex Vallardi, Luwr) (ił. 12), są
w istocie portretami martwych zwierząt
rozłożonych na ziemi, co świadczy o dąże-
niu artysty do jak najdokładniejszego odtwo-
rzenia natury80. Należy przy tym zaznaczyć, że
nie jest to martwa natura w prawdziwym tego
słowa znaczeniu. „Martwota” sportretowanego
geparda nie jest w żaden sposób eksponowana, co
oznacza, że artysta zamierzał przede wszystkim pieczo-
łowicie „zanotować” szczegóły dobrze widoczne na nierucho-
13. Michelino da Besozzo,
Narodzenie, Mediolan,
Biblioteca Ambrosiana,
F. 214 inf. 24. Wg Lombardia
gotica e tardogotica. Arte
e architettura, red. M. Rossi,
Milano 2005, s. 27
mym zwierzęciu, a następnie użyć je w innym kontekście. W istocie, po
raz kolejny można zaobserwować charakterystyczny dla epoki proceder ritrarre del
naturale, w którym podążanie za dyktatem natury idzie w parze z pracą dokonującą
się w pamięci artysty i tym samym eksponowaniem potencjału jego fantasia. W tym
kontekście warto też zwrócić uwagę na często podkreślaną predylekcję Michelina do
stosowania rozwiązań charakterystycznych dla malarstwa franko-burgundzkiego81,
a zwłaszcza na pojawiające się w niektórych dziełach tego malarza techniki en
grisaille. Monochromatyczny rysunek Michelina, który przedstawia scenę Naro-
dzenia, znajduje się w mediolańskiej Biblioteca Ambrosiana (F. 214 inf. 24) (il. 13)
i jest datowany na koniec wieku XIV82. W zbliżonym okresie powstały również
przypisywane Michełinowi miniatury Godzinek przechowywanych w Bibliotheque
domandó il fanciullo come egli aueua nome. Rispose et disse: »per nome io son chiamato Giotto: el
mio padre a nome Bondoni et sta in ąuesta casa che e apresso«, disse. Cimabue andó eon Giotto al
padre, aueua bellissima presentia, chiese al padre el fanciullo, el padre era pouerissimo. Concedet-
tegli el fanciullo a Cimabue meno seco Giotto et fu discepolo di Cimabue, tenea la maniera greca,
in ąuella maniera ebbe in Etruria grandissima fama; fecesi Giotto grandę nelfarte della picture”
(L. Ghiberti, I Commentarii, t. 2, s. 35); por. też M. Warnke, Hofkiinstler, s. 53-54.
79 Zob. V. da Gai, Molinari,passim.
80 Zob.: J. Woods-Marsden, Draw the irrational Animals as often as you can from life. Cennino
Cennini, Giovannino de Grassi and Antonio Pisanello, „Studi di Storia delFArte”, 3,1992, s. 67-78;
A. Schmitt, Die Friihzeit Pisanellos, s. 27-29; por. też Gentile da Fabriano and the Other Renais-
sance, s. 84, nr I 12 (autor noty M. Bollati; tam też stan badań).
81 Zob. P. Toesca, La pittura e la miniatura nella Lombardia. Dai piu antichi monumenti alla meta del
Quattrocento, wyd. 2, Torino 1966, s. 192. Ostatnio Ines Villela-Petit {Propositionspour Jean dArbois,
w: La creation artistiąue en France autour de 1400, red. E. Taburet-Delahaye, Paris 2006, s. 315-344)
wysunęła przypuszczenie, że Michelino był uczniem Jeana dArbois, nadwornego malarza Filipa
Śmiałego, który w r. 1389 miał ozdabiać kościół San Piętro in Ciel d’Oro, por. E. Moench, Stef ano da
Verona. La ąuete dune double paternite,„Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 49,1986, z. 2, s. 224-225.
82 Zob. Arte in Lombardia tra Gotico e Rinascimento, s. 94-95, nr 5 (autor noty L.C. Arano); por.: M.
Dachs, Zur kiinstlerischen Herkunft, s. 58; Lorenzo Monaco. Dalia tradizione giottesca al rinascimento,
kat. wyst., red. A. Tartuferi, U. Parenti, Firenze 2006, s. 230, nr 42 (autor noty F. Pasut; tam też stan
badań).
Fantasia” i „ritrarre”. O początkach portretu w Lombardii...
119
przynajmniej od r. ok. 1387, po śmierci Giovannina de
Grassiego w r. 1398 był już wiodącym artystą w swo-
im środowisku, zaś ostatnia wzmianka dotycząca
jego osoby pochodzi z r. 1450)79 sugeruje, że
w istocie wcześnie rozpoczął on swoją karierę.
Ponadto, jak wykazała Joanna Woods-Mars-
den, niektóre przypisywane Michełinowi
rysunki zwierząt, takie jak np. ten ukazujący
geparda (Codex Vallardi, Luwr) (ił. 12), są
w istocie portretami martwych zwierząt
rozłożonych na ziemi, co świadczy o dąże-
niu artysty do jak najdokładniejszego odtwo-
rzenia natury80. Należy przy tym zaznaczyć, że
nie jest to martwa natura w prawdziwym tego
słowa znaczeniu. „Martwota” sportretowanego
geparda nie jest w żaden sposób eksponowana, co
oznacza, że artysta zamierzał przede wszystkim pieczo-
łowicie „zanotować” szczegóły dobrze widoczne na nierucho-
13. Michelino da Besozzo,
Narodzenie, Mediolan,
Biblioteca Ambrosiana,
F. 214 inf. 24. Wg Lombardia
gotica e tardogotica. Arte
e architettura, red. M. Rossi,
Milano 2005, s. 27
mym zwierzęciu, a następnie użyć je w innym kontekście. W istocie, po
raz kolejny można zaobserwować charakterystyczny dla epoki proceder ritrarre del
naturale, w którym podążanie za dyktatem natury idzie w parze z pracą dokonującą
się w pamięci artysty i tym samym eksponowaniem potencjału jego fantasia. W tym
kontekście warto też zwrócić uwagę na często podkreślaną predylekcję Michelina do
stosowania rozwiązań charakterystycznych dla malarstwa franko-burgundzkiego81,
a zwłaszcza na pojawiające się w niektórych dziełach tego malarza techniki en
grisaille. Monochromatyczny rysunek Michelina, który przedstawia scenę Naro-
dzenia, znajduje się w mediolańskiej Biblioteca Ambrosiana (F. 214 inf. 24) (il. 13)
i jest datowany na koniec wieku XIV82. W zbliżonym okresie powstały również
przypisywane Michełinowi miniatury Godzinek przechowywanych w Bibliotheque
domandó il fanciullo come egli aueua nome. Rispose et disse: »per nome io son chiamato Giotto: el
mio padre a nome Bondoni et sta in ąuesta casa che e apresso«, disse. Cimabue andó eon Giotto al
padre, aueua bellissima presentia, chiese al padre el fanciullo, el padre era pouerissimo. Concedet-
tegli el fanciullo a Cimabue meno seco Giotto et fu discepolo di Cimabue, tenea la maniera greca,
in ąuella maniera ebbe in Etruria grandissima fama; fecesi Giotto grandę nelfarte della picture”
(L. Ghiberti, I Commentarii, t. 2, s. 35); por. też M. Warnke, Hofkiinstler, s. 53-54.
79 Zob. V. da Gai, Molinari,passim.
80 Zob.: J. Woods-Marsden, Draw the irrational Animals as often as you can from life. Cennino
Cennini, Giovannino de Grassi and Antonio Pisanello, „Studi di Storia delFArte”, 3,1992, s. 67-78;
A. Schmitt, Die Friihzeit Pisanellos, s. 27-29; por. też Gentile da Fabriano and the Other Renais-
sance, s. 84, nr I 12 (autor noty M. Bollati; tam też stan badań).
81 Zob. P. Toesca, La pittura e la miniatura nella Lombardia. Dai piu antichi monumenti alla meta del
Quattrocento, wyd. 2, Torino 1966, s. 192. Ostatnio Ines Villela-Petit {Propositionspour Jean dArbois,
w: La creation artistiąue en France autour de 1400, red. E. Taburet-Delahaye, Paris 2006, s. 315-344)
wysunęła przypuszczenie, że Michelino był uczniem Jeana dArbois, nadwornego malarza Filipa
Śmiałego, który w r. 1389 miał ozdabiać kościół San Piętro in Ciel d’Oro, por. E. Moench, Stef ano da
Verona. La ąuete dune double paternite,„Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 49,1986, z. 2, s. 224-225.
82 Zob. Arte in Lombardia tra Gotico e Rinascimento, s. 94-95, nr 5 (autor noty L.C. Arano); por.: M.
Dachs, Zur kiinstlerischen Herkunft, s. 58; Lorenzo Monaco. Dalia tradizione giottesca al rinascimento,
kat. wyst., red. A. Tartuferi, U. Parenti, Firenze 2006, s. 230, nr 42 (autor noty F. Pasut; tam też stan
badań).
Fantasia” i „ritrarre”. O początkach portretu w Lombardii...
119