DOI Artikel:
Grze̢da, Mateusz: "Fantasia" i "ritrarre": o początkach portretu w Lombardii około roku 1400$nElektronische Ressource
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0123
Na zakończenie raz jeszcze chciałbym
odnieść się do Vasariego, który w rozdziale
siódmym swoich Żywotów, zatytułowanym
De Scultura, pisze: „E necessario adunąue che
ella [scultura - M.G.] abbia corrispondenza
e che ugualmente ci sia per tutto attitudine,
disegno, unione, grazia e diligenza, le quali
cose tutte insieme dimostrino Fingegno et
ił valore delFartefice”87. Dobre dzieło sztuki
musi być, według Yasariego, nie tylko od-
powiednio zakomponowane, mieć dobre
proporcje i cieszyć oko swoim wdziękiem.
Poprzez dzieło sztuki wyraża się także po-
tencjał ingegno jego twórcy. Żywoty Vasariego
powstały z potrzeby wyartykułowania nie-
zależności profesji artysty, o którego statu-
sie społecznym powinny przesądzać talent
i doskonałe umiejętności88. W swojej istocie
motywacja Vasariego nie różniła się zbytnio
od motywacji Cenniniego, który ze względu
na skomplikowany charakter pracy artysty,
angażującej zarówno hoperazione di mano,
jak i fantasia domagał się uhonorowania
sztuki na równi z poezją89. Istotnie, narodzi-
ny portretu są ściśle związane z narodzinami
nowożytnego malarstwa, z narodzinami sztuki stanowiącej wartość samą w sobie,
z narodzinami tego, co Hans Belting określił „prywatyzacją sztuki”90. Prezentu-
jący punkt widzenia artysty traktat Cenniniego jednak jeszcze ściślej pokazuje
okoliczności pojawienia się autonomicznego portretu. Na uwagę w tym miejscu
zasługuje to, że niemal od samego początku portret stanowił swego rodzaju
obiekt manipulacji, cenny instrument, za pomocą którego artysta manifestował
swoje umiejętności w zapamiętywaniu i przekształcaniu natury, narzędzie po-
zwalające artyście „trovare cose non vedute, chacciandosi sotto ombra di naturali,
e fermarle eon la mano, dando a dimostrare quello che nonne sia”91.
15. Lorenzo Monaco, Trzej
Królowie, Staatliche Museen
zu Berlin, Kupferstichkabi-
nett, KdZ 609. Wg »Fantasie
und Handwerk« Cennino
Cennini und die Tradition der
Toskanischen Malerei von
Giotto bis Lorenzo Monaco,
kat. wyst., red. W.-L. Lóhr,
S. Weppelmann, Berlin
2008, s. 203
SUM MARY The present paper investigates the beginnings of portraiture as an indepen-
dent genre of art. Contrary to the Vasarian tradition, which associates the beginnings of
portraiture with the birth of maniera moderna in Tuscany, the present author focuses his
87 G. Vasari, Le Vite, s. 32.
88 Zob. P.L. Rubin, Giorgio Vasari, s. 411-412.
89 Zob. wyżej, por. ibidem, s. 235.
90 H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Gdańsk 2010,
s. 481-486.
91 C. Cennini, II libro delTarte, cap. 1, s. 62. Na temat „manipulacji” portretem w okresie renesan-
su zob. J. Woods-Marsden, „Ritratto al Naturale”. Questions of Realism and Idealism in Early
Renaissance Portraits, „Art Journal”, 46, 1987, nr 3 (Portraits. The Limitations of Likeness),
s. 209-216.
Fantasia” i „ritrarre”. O początkach portretu w Lombardii...
121
odnieść się do Vasariego, który w rozdziale
siódmym swoich Żywotów, zatytułowanym
De Scultura, pisze: „E necessario adunąue che
ella [scultura - M.G.] abbia corrispondenza
e che ugualmente ci sia per tutto attitudine,
disegno, unione, grazia e diligenza, le quali
cose tutte insieme dimostrino Fingegno et
ił valore delFartefice”87. Dobre dzieło sztuki
musi być, według Yasariego, nie tylko od-
powiednio zakomponowane, mieć dobre
proporcje i cieszyć oko swoim wdziękiem.
Poprzez dzieło sztuki wyraża się także po-
tencjał ingegno jego twórcy. Żywoty Vasariego
powstały z potrzeby wyartykułowania nie-
zależności profesji artysty, o którego statu-
sie społecznym powinny przesądzać talent
i doskonałe umiejętności88. W swojej istocie
motywacja Vasariego nie różniła się zbytnio
od motywacji Cenniniego, który ze względu
na skomplikowany charakter pracy artysty,
angażującej zarówno hoperazione di mano,
jak i fantasia domagał się uhonorowania
sztuki na równi z poezją89. Istotnie, narodzi-
ny portretu są ściśle związane z narodzinami
nowożytnego malarstwa, z narodzinami sztuki stanowiącej wartość samą w sobie,
z narodzinami tego, co Hans Belting określił „prywatyzacją sztuki”90. Prezentu-
jący punkt widzenia artysty traktat Cenniniego jednak jeszcze ściślej pokazuje
okoliczności pojawienia się autonomicznego portretu. Na uwagę w tym miejscu
zasługuje to, że niemal od samego początku portret stanowił swego rodzaju
obiekt manipulacji, cenny instrument, za pomocą którego artysta manifestował
swoje umiejętności w zapamiętywaniu i przekształcaniu natury, narzędzie po-
zwalające artyście „trovare cose non vedute, chacciandosi sotto ombra di naturali,
e fermarle eon la mano, dando a dimostrare quello che nonne sia”91.
15. Lorenzo Monaco, Trzej
Królowie, Staatliche Museen
zu Berlin, Kupferstichkabi-
nett, KdZ 609. Wg »Fantasie
und Handwerk« Cennino
Cennini und die Tradition der
Toskanischen Malerei von
Giotto bis Lorenzo Monaco,
kat. wyst., red. W.-L. Lóhr,
S. Weppelmann, Berlin
2008, s. 203
SUM MARY The present paper investigates the beginnings of portraiture as an indepen-
dent genre of art. Contrary to the Vasarian tradition, which associates the beginnings of
portraiture with the birth of maniera moderna in Tuscany, the present author focuses his
87 G. Vasari, Le Vite, s. 32.
88 Zob. P.L. Rubin, Giorgio Vasari, s. 411-412.
89 Zob. wyżej, por. ibidem, s. 235.
90 H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Gdańsk 2010,
s. 481-486.
91 C. Cennini, II libro delTarte, cap. 1, s. 62. Na temat „manipulacji” portretem w okresie renesan-
su zob. J. Woods-Marsden, „Ritratto al Naturale”. Questions of Realism and Idealism in Early
Renaissance Portraits, „Art Journal”, 46, 1987, nr 3 (Portraits. The Limitations of Likeness),
s. 209-216.
Fantasia” i „ritrarre”. O początkach portretu w Lombardii...
121