DOI Artikel:
Michalczyk, Zbigniew: Wiedeńska Akademie der bildenden Künste a krakowska Szkoła Rysunku i Malarstwa przy Uniwersytecie Jagiellońskim (1818-1833)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0184
Organizowana niemal od początku istnienia Wolnego Miasta Krakowa, a for-
malnie istniejąca od roku 1818, Szkoła Rysunku i Malarstwa przy Uniwersytecie
Jagiellońskim (stanowiąca zalążek późniejszej krakowskiej Akademii Sztuk Pięk-
nych) funkcjonowała jako część Wydziału Filozoficznego Oddziału Literatury
do roku 1833, kiedy została połączona z Instytutem Technicznym. Ograniczenie
chronologiczne niniejszego studium datami 1818-1833 ma w znacznej mierze
charakter umowny, choć istotne jest, iż tematem dociekań są związki podwawel-
skiej uczelni artystycznej z akademią w Wiedniu w najwcześniejszym, założy-
cielskim okresie istnienia krakowskiej szkoły. Wydaje się również, że w czasach
Rzeczypospolitej Krakowskiej powinowactwo obydwu placówek było wyjątkowo
silne - paradoksalnie, silniejsze niż w późniejszych latach zaboru austriackiego.
Dotychczas podstawowym źródłem wykorzystywanym do badań nad rolą ce-
sarsko-królewskiej akademii w edukacji artystów polskich były wypisy Aleksandra
Hajdeckiego sporządzone jeszcze przed pierwszą wojną światową w Archiwum
Akademie der bildenden Kiinste2. Ostatnio podobną kwerendę, uzupełniającą
badania Hajdeckiego, przeprowadziła w Wiedniu Anna Straszewska z pomocą
Ferdinanda Gutschiego3. Malarzy i rytowników o wiedeńskiej proweniencji lub
wykształceniu działających na ziemiach polskich u schyłku XVIII i na początku
XIX stulecia, takich jak Jan Bogumił Plersch4, Josef Grassi, Johann Baptist Lampi,
Josef Anton Kappeller, Josef (Józef) Pitschmann5 trudno uważać za przedstawicieli
2 Zob. Biblioteka PAU i PAN w Krakowie (dalej: B PAU i PAN), 2170, A. Hajdecki, Vestigia arti-
ficum Polonorum Viennensia, cz. 2: Polacy w Akademii sztuk pięknych Wiedeńskiej od roku
1726 do 1880.
3 Zob. F. Gutschi, A. Straszewska, Wykaz pochodzących z Polski studentów Akademie der bil-
denden Kiinste w Wiedniu 1726-1920 [na podstawie ksiąg immatrykulacyjnych w archiwum
uczelni], mps, u współautorki w Warszawie.
4 W dotychczasowych biografiach malarza wskazywano trzy miejsca jego edukacji - warszawski
warsztat Szymona Czechowicza, gdzie najprawdopodobniej odebrał jedynie naukę początkową,
pracownię Johanna Bernharda Góza w Augsburgu, wreszcie studia w akademii wiedeńskiej,
przy czym zwracano uwagę, że nauka w stolicy Habsburgów nie jest udokumentowana źród-
łowo (zob. A. Bernatowicz, Plersch Jan Bogumił, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających (zmarłych przed 1966 r.) [dalej: SAP], t. 7, Warszawa 2003, s. 267). Pobytu Jana
Bogumiła Plerscha w Augsburgu nie można wprawdzie wykluczyć, jednak w skrupulatnie
zebranych i opublikowanych przez Georga Paulę listach czeladników i uczniów malarzy augs-
burskich (z uwzględnieniem Goza), nazwisko syna warszawskiego rzeźbiarza nie występuje
(zob.: G. Paula, Die Meister und Gesellen der Augsburger Malerzunft von 1648 bis 1827,„Zeitschrift
des Historischen Vereins fur Schwaben”, 92, 1999, s. 91-138; idem, Die Meister, Gesellen und
Lehrjungen der Augsburger Maler von 1735 bis 1868, „Zeitschrift des Historischen Vereins fur
Schwaben”, 96, 2003, s. 101-167). Mógł oczywiście pojawić się w augsburskiej Reichsstadtische
Kunstakademie, lecz listy jej studentów nie są znane (zob. B. Bushart, Uber den Augsburger
Akademiebetrieb,„Barockberichte”, 11/12,1995, s. 399). Wiadomo natomiast, że Joannes Plersch,
przybysz z Warszawy, zapisał się do akademii w Wiedniu 19 grudnia 1750 r. (zob.: F. Gutschi,
A. Straszewska, Wykaz pochodzących z Polski studentów, s. 35-36).
5 W syntetyczny sposób na temat polskiej działalności tych artystów zob.: J. Ryszkiewicz, Osterrei-
chische Maler im Polen der Aufklarungszeit, „Mitteilungen der Ósterreichischen Galerie”, 26/27,
1982/1983, nr 70/71, s. 121-147; idem, Malarze austriaccy w Polsce czasów oświecenia (odczyt na
Uniwersytecie Wiedeńskim), „Wiek Oświecenia”, 4,1984, s. 15-26. Josef Grassi przebywał w Polsce
w latach 1791-1794. Dokładne daty polskiego epizodu w biografii Johanna Baptista Lampiego,
wieloletniego profesora akademii wiedeńskiej, stanowiły wśród badaczy przedmiot dyskusji.
Roberto Pancheri w przekonujący sposób wykazał, że Lampi zawitał do Warszawy z końcem lata
r. 1788 i pozostał nad Wisłą do wiosny r. 1789, a wiele spośród rozpoczętych w Polsce portretów
magnatów zostało ukończonych dopiero po powrocie do stolicy Habsburgów (zob. R. Pancheri,
Giovanni Battista Lampi ritrattista dellaristocrazia polacca,w: Un ritrattista nelYEuropa delle corti.
182
ARTYKUŁY
Zbigniew Michalczyk
malnie istniejąca od roku 1818, Szkoła Rysunku i Malarstwa przy Uniwersytecie
Jagiellońskim (stanowiąca zalążek późniejszej krakowskiej Akademii Sztuk Pięk-
nych) funkcjonowała jako część Wydziału Filozoficznego Oddziału Literatury
do roku 1833, kiedy została połączona z Instytutem Technicznym. Ograniczenie
chronologiczne niniejszego studium datami 1818-1833 ma w znacznej mierze
charakter umowny, choć istotne jest, iż tematem dociekań są związki podwawel-
skiej uczelni artystycznej z akademią w Wiedniu w najwcześniejszym, założy-
cielskim okresie istnienia krakowskiej szkoły. Wydaje się również, że w czasach
Rzeczypospolitej Krakowskiej powinowactwo obydwu placówek było wyjątkowo
silne - paradoksalnie, silniejsze niż w późniejszych latach zaboru austriackiego.
Dotychczas podstawowym źródłem wykorzystywanym do badań nad rolą ce-
sarsko-królewskiej akademii w edukacji artystów polskich były wypisy Aleksandra
Hajdeckiego sporządzone jeszcze przed pierwszą wojną światową w Archiwum
Akademie der bildenden Kiinste2. Ostatnio podobną kwerendę, uzupełniającą
badania Hajdeckiego, przeprowadziła w Wiedniu Anna Straszewska z pomocą
Ferdinanda Gutschiego3. Malarzy i rytowników o wiedeńskiej proweniencji lub
wykształceniu działających na ziemiach polskich u schyłku XVIII i na początku
XIX stulecia, takich jak Jan Bogumił Plersch4, Josef Grassi, Johann Baptist Lampi,
Josef Anton Kappeller, Josef (Józef) Pitschmann5 trudno uważać za przedstawicieli
2 Zob. Biblioteka PAU i PAN w Krakowie (dalej: B PAU i PAN), 2170, A. Hajdecki, Vestigia arti-
ficum Polonorum Viennensia, cz. 2: Polacy w Akademii sztuk pięknych Wiedeńskiej od roku
1726 do 1880.
3 Zob. F. Gutschi, A. Straszewska, Wykaz pochodzących z Polski studentów Akademie der bil-
denden Kiinste w Wiedniu 1726-1920 [na podstawie ksiąg immatrykulacyjnych w archiwum
uczelni], mps, u współautorki w Warszawie.
4 W dotychczasowych biografiach malarza wskazywano trzy miejsca jego edukacji - warszawski
warsztat Szymona Czechowicza, gdzie najprawdopodobniej odebrał jedynie naukę początkową,
pracownię Johanna Bernharda Góza w Augsburgu, wreszcie studia w akademii wiedeńskiej,
przy czym zwracano uwagę, że nauka w stolicy Habsburgów nie jest udokumentowana źród-
łowo (zob. A. Bernatowicz, Plersch Jan Bogumił, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających (zmarłych przed 1966 r.) [dalej: SAP], t. 7, Warszawa 2003, s. 267). Pobytu Jana
Bogumiła Plerscha w Augsburgu nie można wprawdzie wykluczyć, jednak w skrupulatnie
zebranych i opublikowanych przez Georga Paulę listach czeladników i uczniów malarzy augs-
burskich (z uwzględnieniem Goza), nazwisko syna warszawskiego rzeźbiarza nie występuje
(zob.: G. Paula, Die Meister und Gesellen der Augsburger Malerzunft von 1648 bis 1827,„Zeitschrift
des Historischen Vereins fur Schwaben”, 92, 1999, s. 91-138; idem, Die Meister, Gesellen und
Lehrjungen der Augsburger Maler von 1735 bis 1868, „Zeitschrift des Historischen Vereins fur
Schwaben”, 96, 2003, s. 101-167). Mógł oczywiście pojawić się w augsburskiej Reichsstadtische
Kunstakademie, lecz listy jej studentów nie są znane (zob. B. Bushart, Uber den Augsburger
Akademiebetrieb,„Barockberichte”, 11/12,1995, s. 399). Wiadomo natomiast, że Joannes Plersch,
przybysz z Warszawy, zapisał się do akademii w Wiedniu 19 grudnia 1750 r. (zob.: F. Gutschi,
A. Straszewska, Wykaz pochodzących z Polski studentów, s. 35-36).
5 W syntetyczny sposób na temat polskiej działalności tych artystów zob.: J. Ryszkiewicz, Osterrei-
chische Maler im Polen der Aufklarungszeit, „Mitteilungen der Ósterreichischen Galerie”, 26/27,
1982/1983, nr 70/71, s. 121-147; idem, Malarze austriaccy w Polsce czasów oświecenia (odczyt na
Uniwersytecie Wiedeńskim), „Wiek Oświecenia”, 4,1984, s. 15-26. Josef Grassi przebywał w Polsce
w latach 1791-1794. Dokładne daty polskiego epizodu w biografii Johanna Baptista Lampiego,
wieloletniego profesora akademii wiedeńskiej, stanowiły wśród badaczy przedmiot dyskusji.
Roberto Pancheri w przekonujący sposób wykazał, że Lampi zawitał do Warszawy z końcem lata
r. 1788 i pozostał nad Wisłą do wiosny r. 1789, a wiele spośród rozpoczętych w Polsce portretów
magnatów zostało ukończonych dopiero po powrocie do stolicy Habsburgów (zob. R. Pancheri,
Giovanni Battista Lampi ritrattista dellaristocrazia polacca,w: Un ritrattista nelYEuropa delle corti.
182
ARTYKUŁY
Zbigniew Michalczyk