Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

czy części ikonostasu w cerkwi Św. Piątnic we Lwowie19. We Lwowie
w 1574 roku Fedorow wydał jeszcze Bukwar, niewielką książeczkę w for-
macie octavo. Jej ozdobę stanowi pięć różnych winiet wypełnionych
ulistnioną i ukwieconą białą wicią, skręconą spiralnie i żyłkowaną,
umieszczoną na czarnym tle i ograniczoną białą, prostokątną ramką.
Oprócz nich karty zdobią jeszcze delikatne, plecionkowe finaliki oraz
niewielkie ryciny z herbem Lwowa i sygnetem drukarskim Fedorowa.
W 1576 roku książę Konstanty Ostrogski zaprosił Fedorowa do
Ostroga. Drukarz, zapewne jeszcze w tym samym roku bądź na po-
czątku następnego, przewiózł tam swój warsztat drukarski, zabierając
i czcionki, i klocki drzeworytnicze. Książki tu wydane ozdobiono tak
nowymi, jak i starymi ornamentami. Omawiana, architektoniczna
ramka w Ostrogu została wykorzystana tylko raz, na stronie tytułowej
Biblii z roku 158120 (ił. 3). W drukach cyrylicznych do tej pory nie
umieszczano ozdobnych kart tytułowych znanych z ksiąg zachodnich
od około 1510 roku21. Fedorow dopiero w Ostrogu zaczął pierwsze pró-
by wprowadzenia tej nowości. Już w wydanej w 1578 roku Czytance najważniejsze
informacje o książce i jej zleceniodawcy, księciu Ostrogskim, umieścił na stronie
otoczonej delikatną ramką z łańcucha uplecionego ze stylizowanej i zgeometryzo-
wanej suchej gałązki22. Rama architektoniczna, inspirowana frontispisem Księgi
Syracha wydanej w Norymberdze w 1533 roku, powtórzonej w Księdze Przysłów
Salomona z 1535 roku, a zawierająca tylko tytuł znalazła się na początku Nowego
Testamentu z Psałterzem z roku 158023. W Biblii w roku 1581 oprócz wspomnianej
już, przywiezionej z Moskwy ramki, Fedorow umieścił herb księcia Ostrogskiego,
własny znak drukarski, 81 winiet o 16 wzorach, 68 finalików o 19 wzorach, 78 rzędów
więzi, 1384 inicjałów24. Była to ostatnia książka, w której omawiana ramka została
zamieszczona. Jednak dokładna analiza stron tytułowych różnych egzemplarzy
Biblii prowadzi do wniosku, że Fedorow musiał posługiwać się co najmniej trzema
różnymi matrycami. Fakt ten nie dziwi, gdyż Biblia była wydana w ponadtysięcz-
nym nakładzie, a konieczność tak dużej liczby odbitek doprowadziła zapewne do
szybkiego zniszczenia pierwszej, jeszcze moskiewskiej płyty.
Co się stało z drzeworytowymi matrycami - nie wiadomo.
Po śmierci Fedorowa 15 grudnia 1583 roku zabiegi o jego schedę rozpoczęli bliscy
i wierzyciele, a także książę Konstanty Ostrogski i biskup Gedeon Bałaban wsparty
przez lwowskie bractwo stauropigialne25. Po zmarłym zostały dwie prasy, jedna
z pełnym zestawem liter i klocków drzeworytniczych, druga wybrakowana, oraz


enpr* hmean
TA ,
W46f<HU(A , ,
uj/ah 7 coaaS
4fktA\nnf<6i\nni<H • nffjKt &inAtfjii
m?a rx£A miiha tiAUuri it \a , <r n
AffarA f MAfKiAAiMK flHW&nit HTtAi
MiA ĄłiAAffAk^A Uf A (CYH(TU<A-,
tifi&ifftun r**n|M«T#Aił ,
MflfHAr£lKAtU(A\'k iAtUO AUljiHt (+1
ntMUfUH sśkliu miA^ffiAiAi , Im
ifIMJSMA* , ru&ijfAtijitłuti
rA STA łUlHA tlAUłfrt ic ^

/f

V

3. Karta tytułowa, Biblia,
Ostrógl58l, wyd. i. Fedorow.
Fot. z egzemplarza książki
dostępnego na stronie
http://www.spsl.nsc.ru/
rbook

19 B.A. OBcittnyK, YKpaincbKe MucmeiĄme obpyzoi nonoeunu xvi-nepiuoi nonoeunu xvn cm.
FyMaHicmuHHi ma 6U36onbHi idei, Kmib 1985; idem, YKpaincbKe Mucmepmeo xiv-nepiuoi
nonoeunu xvn cm., M'b 1985, s. 142-144.
20 Repr. m.in.: Drukarze dawnej Polski, z. 6, il. 22; il.n. 3anacKO, Mucmepmeo khuzu, il. między
s. 64 a 65; idem, MucmeąKa cnadtąuna, s. 179, il. 58; fl.B. CrenoBMK, YKpaincbKa zpacfiiKa xvi-
-xviii cmonimb, Kpiib 1982, s. 241; R./L IcaeBMM, YKpaincbKe KHUzoeudannn, s. 125; M. Błońska,
Polonica cyrylickie, s. 534, il. 22.
21 H. Szwejkowska, Książka drukowana xv-xvm wieku. Zarys historyczny, Wrocław-Warszawa
1980, s. 71.
22 R.n. 3anacKO, MucmeąKa cnadtąuna, il. 169, s. 202.
23 Ibidem, s. 43-44> il- 54 na s. 177.
24 Ibidem, s. 36.
25 M. Gębarowicz, Iwan Fedorow i jego działalność w latach 1569-1583 na tle epoki, cz. 2: Opieku-
nowie i współpracownicy, „Roczniki Biblioteczne”, 1969, z. 3-4, s. 461.

W poszukiwaniu zaginionej ramki

9