DOI article:
Gronek, Agnieszka: W poszukiwaniu zaginionej ramki: epizod z dziejów drukarstwa na Rusi
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0014
każda z tych oficyn wykonała dla własnych potrzeb nowe matryce, kopiując wzór
omawianej ramki z któregoś z wcześniejszych druków.
Rozpoczęcie podobną stroną tytułową Postylli katolickiej i dwóch protestan-
ckich mogło stanowić element walki międzywyznaniowej. Trudno jednak odpo-
wiedzieć na pytanie o powody wykorzystania do tego ramki znanej do tej pory
tylko z druków cyrylickich. Na popularność pewnych rozwiązań artystycznych
Fedorowa niewątpliwie miała wpływ jego sława i wysoka wartość jego druków,
ale dlaczego sięgnął po nie jako pierwszy Jan Karcan? Być może przyświecała mu
myśl o przyciągnięciu czytelnika ruskiego, ale na pewno nie ze względów ideowych,
a raczej merkantylnych. Karcan bowiem nie był szczególnie przywiązany do które-
goś z wyznań i nie angażował się w spory religijne. Jeszcze pracując w Łosku w la-
tach 1576-1580 wydawał prace pisarzy ariańskich, na przykład Szymona Budnego
i Marcina Czechowica36. Z kolei już po przybyciu do Wilna w 1580 roku związał
się z działaczami kalwińskimi, równocześnie wydając prace jezuitów, a następnie
współpracując z Akademią Wileńską. Przy realizacji zamówień kierował się wzglę-
dami finansowymi, a także własnymi upodobaniami literackimi, o czym świadczy
chociażby wydanie jego ulubionego pisarza, Cycerona37. Aby nie stracić klientów
z żadnych rywalizujących ze sobą wyznań, księgi często wydawał anonimowo, nie
zdradzając nawet miasta. Tak też opublikowana była Postylla Grzegorza z Żarnowca.
Jednorazowe wykorzystanie matrycy z ramką według Fedorowa mogło mieć na celu
utrudnienie identyfikacji oficyny wydawniczej. Zdecydowane opowiedzenie się po
stronie innowierców mogło odsunąć od Karcana możnych patronów katolickich
i wstrzymać zamówienia jezuickie.
Bliskie kompozycje strony tytułowej trzech zbiorów katechetycznych wydanych
w ciągu czterech lat przez konkurencyjne wileńskie oficyny nie mogły być przy-
padkowe. Wydawcy zapewne liczyli na wzrost sprzedaży powodowany pomyłkami
innowierczych czytelników z równoczesnym przekazywaniem tym sposobem treści
religijnych własnego wyznania.
Na zakończenie warto też zauważyć, że omawiana ramka, stworzona przez
moskiewskiego drukarza Iwana Fedorowa, według ryciny niemieckiego grafika
Erharda Schoena, dzięki umieszczeniu jej na stronie tytułowej pierwszej pełnej
drukowanej w języku starocerkiewnosłowiańskim Biblii, już dla współczesnych
była czytelnym i ważnym znakiem nowożytnej kultury ruskiej. W późniejszych
czasach stała się nośnikiem idei narodowych, wykorzystywanym przez ukraińskich
działaczy kultury i nauki38.
SUM MARY A large architectonic frame encompassing the space of a leafis one ofthe most
recognisable elements embellishing books published by Ivan Fyodoroy. The frame, arcade in
character, built in two projections and enclosed in a perspective outline, is an original and
innovative motive in the developing Cyrillic printing. Although its innovative form copies
the composition of the German engraver Erhard Schoen, owing to its positioning on the
36 Drukarze dawnej Polski, z. 5, s. 109-111.
37 Ibidem, s. 111-116.
38 Znalazła się ona między innymi na okładce wydanego w 1918 przez kanadyjski oddział
Towarzystwa „Proswita” Kobziarza Tarasa Szewczenki (KoÓ3ap, BiHHiner-MaHioóa 1918)
z serii Biblioteki Narodowej oraz Historii ukraińskiego drukarstwa Iwana Ohijenki (Icmopin
yKpaincbKO zodpyKapcmea, KniB 1994).
12
ARTYKUŁY
Agnieszka Gronek
omawianej ramki z któregoś z wcześniejszych druków.
Rozpoczęcie podobną stroną tytułową Postylli katolickiej i dwóch protestan-
ckich mogło stanowić element walki międzywyznaniowej. Trudno jednak odpo-
wiedzieć na pytanie o powody wykorzystania do tego ramki znanej do tej pory
tylko z druków cyrylickich. Na popularność pewnych rozwiązań artystycznych
Fedorowa niewątpliwie miała wpływ jego sława i wysoka wartość jego druków,
ale dlaczego sięgnął po nie jako pierwszy Jan Karcan? Być może przyświecała mu
myśl o przyciągnięciu czytelnika ruskiego, ale na pewno nie ze względów ideowych,
a raczej merkantylnych. Karcan bowiem nie był szczególnie przywiązany do które-
goś z wyznań i nie angażował się w spory religijne. Jeszcze pracując w Łosku w la-
tach 1576-1580 wydawał prace pisarzy ariańskich, na przykład Szymona Budnego
i Marcina Czechowica36. Z kolei już po przybyciu do Wilna w 1580 roku związał
się z działaczami kalwińskimi, równocześnie wydając prace jezuitów, a następnie
współpracując z Akademią Wileńską. Przy realizacji zamówień kierował się wzglę-
dami finansowymi, a także własnymi upodobaniami literackimi, o czym świadczy
chociażby wydanie jego ulubionego pisarza, Cycerona37. Aby nie stracić klientów
z żadnych rywalizujących ze sobą wyznań, księgi często wydawał anonimowo, nie
zdradzając nawet miasta. Tak też opublikowana była Postylla Grzegorza z Żarnowca.
Jednorazowe wykorzystanie matrycy z ramką według Fedorowa mogło mieć na celu
utrudnienie identyfikacji oficyny wydawniczej. Zdecydowane opowiedzenie się po
stronie innowierców mogło odsunąć od Karcana możnych patronów katolickich
i wstrzymać zamówienia jezuickie.
Bliskie kompozycje strony tytułowej trzech zbiorów katechetycznych wydanych
w ciągu czterech lat przez konkurencyjne wileńskie oficyny nie mogły być przy-
padkowe. Wydawcy zapewne liczyli na wzrost sprzedaży powodowany pomyłkami
innowierczych czytelników z równoczesnym przekazywaniem tym sposobem treści
religijnych własnego wyznania.
Na zakończenie warto też zauważyć, że omawiana ramka, stworzona przez
moskiewskiego drukarza Iwana Fedorowa, według ryciny niemieckiego grafika
Erharda Schoena, dzięki umieszczeniu jej na stronie tytułowej pierwszej pełnej
drukowanej w języku starocerkiewnosłowiańskim Biblii, już dla współczesnych
była czytelnym i ważnym znakiem nowożytnej kultury ruskiej. W późniejszych
czasach stała się nośnikiem idei narodowych, wykorzystywanym przez ukraińskich
działaczy kultury i nauki38.
SUM MARY A large architectonic frame encompassing the space of a leafis one ofthe most
recognisable elements embellishing books published by Ivan Fyodoroy. The frame, arcade in
character, built in two projections and enclosed in a perspective outline, is an original and
innovative motive in the developing Cyrillic printing. Although its innovative form copies
the composition of the German engraver Erhard Schoen, owing to its positioning on the
36 Drukarze dawnej Polski, z. 5, s. 109-111.
37 Ibidem, s. 111-116.
38 Znalazła się ona między innymi na okładce wydanego w 1918 przez kanadyjski oddział
Towarzystwa „Proswita” Kobziarza Tarasa Szewczenki (KoÓ3ap, BiHHiner-MaHioóa 1918)
z serii Biblioteki Narodowej oraz Historii ukraińskiego drukarstwa Iwana Ohijenki (Icmopin
yKpaincbKO zodpyKapcmea, KniB 1994).
12
ARTYKUŁY
Agnieszka Gronek