Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Synagoga w Koniecpolu
w świetle nieznanych
dokumentów.
Historia - forma - wzorce1

modus
prace z historii sztuki
xvi, 2016


Synagoga koniecpolska nie istnieje od około dwudziestu lat i jedynie najstarsi KINGA migalska
mieszkańcy miasta pamiętają, gdzie się znajdowała. Zniszczona bożnica była nie-
gdyś ośrodkiem życia tamtejszej gminy żydowskiej, liczącej w przededniu 11 wojny
światowej ponad tysiąc osób. Ponieważ kirkut zlikwidowano dużo wcześniej, wraz
z synagogą zniknął ostatni ślad po koniecpolskich Żydach. Jej dzieje, jak wielu
innych stojących niegdyś na ziemiach polskich, nie doczekały się dotychczas kom-
pleksowego opracowania. Niniejszy artykuł jest więc próbą określenia miejsca,
jakie bożnica w Koniecpolu zajmowała w dziewiętnastowiecznej architekturze
synagogalnej, ze szczególnym uwzględnieniem nurtu klasycyzującego.
Stan badań nad architekturą polskich bożnic, pomimo rosnącego zaintereso-
wania tym tematem, jest wciąż niezadowalający. Synagog takich jak koniecpolska,
o niskiej wartości artystycznej, było niegdyś na ziemiach polskich znacznie więcej.
Opracowane dotychczas obiekty pozwalają co prawda na częściowe odtworzenie
obrazu architektury synagogalnej na polskich ziemiach, jednakże dla pełnego zrozu-
mienia reguł, jakie tą architekturą rządziły, potrzebne są dalsze szczegółowe badania
nad każdym, nawet mało wartościowym pod względem artystycznym obiektem.
Bożnice szczęśliwie zachowane po dziś dzień najczęściej są dalece przekształcone,
co znacząco uniemożliwia odczytanie ich pierwotnej formy, a czasem nawet rozpo-
znanie w nich domów modlitwy. Podstawową przeszkodą w ich zbadaniu są braki
w materiale źródłowym. Często jedynym źródłem pozostaje pojedyncza fotografia
bądź rycina, czasem jedynym śladem są relacje najstarszych mieszkańców miasta.
Ta sytuacja uniemożliwia badaczom odtworzenie pełnego obrazu architektury
synagogalnej.
Stan badań dotyczący gminy żydowskiej istniejącej w Koniecpolu przed 11 woj-
ną światową określić można, w najlepszym wypadku, jako szczątkowy. Oprócz
1 Niniejszy tekst powstał w oparciu o pracę licencjacką obronioną w Instytucie Judaistyki uj,
napisaną pod kierunkiem dr. hab. Stefana Gąsiorowskiego, któremu bardzo dziękuję za pomoc
i wszystkie uwagi.

ARTYKUŁY

27