DOI Artikel:
Migalska, Kinga: Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów: historia - forma - wzorce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0031
Pierwsza wzmianka na temat ludności ży-
dowskiej pojawiła się w czasach, gdy miasto
należało do najwybitniejszego członka rodu
Koniecpolskich, fundatora nowego kościoła
parafialnego pod wezwaniem Świętej Trójcy
(ukończonego w 1644 roku), hetmana wielkie-
go koronnego Stanisława. 14 maja 1620 roku
wydał on przywilej dla Żydów, którzy mieli
osiedlić się w mieście9. W myśl zapisu przyby-
wających do Koniecpola starozakonnych obję-
to dwunastoletnią wolnizną, dodatkowo rabin,
kantor i szames zostali dożywotnio zwolnieni
z płacenia podatków. Zezwolono im także na
osiedlanie się i zakup nieruchomości przy uli-
cy Lelowskiej i „na Bociankach”, gdzie mogli
również wybudować synagogę (ił. 1). Ponadto
dopuszczono Żydów do handlu, uprawiania
rzemiosła (bez dodatkowych zobowiązań wo-
bec cechów miejskich) i prowadzenia opera-
cji kredytowych. Przywilej zatwierdzał wyrób
koszernej żywności10. Co więcej, regulował
kwestie współżycia mieszczan i Żydów, na-
kazywał bowiem respektowanie praw żydow-
skich zawartych w przywilejach generalnych
oraz przyjęcie dwóch żydowskich delegatów
do gromady miejskiej. W wypadku zamieszek
miasto i zamek zobowiązane były do obrony
Żydów, zaś wszczynanie rozruchów na tle wyznaniowym groziło karą w wysokości
50 grzywien.
W świetle przywileju Koniecpolskiego osadnicy żydowscy uzyskali w mieście
szeroką autonomię pozwalającą im na prężny rozwój ekonomiczny. Prawdopo-
dobnie przywilej nie był kierowany do osób aktualnie mieszkających w mieście,
stanowiąc raczej zachętę dla nowych osadników. Sugeruje to przede wszystkim brak
wcześniejszych wzmianek o Żydach w Koniecpolu. Obecność żydowskich handlarzy
i rzemieślników kojarzona była z ekonomicznym wzrostem, nie dziwi więc fakt, że
hetman Koniecpolski, dążąc do szybkiego rozwoju swojej posiadłości, skłonny był
do daleko idących ustępstw. Podobnie postąpił w Brodach (obecnie Ukraina), od
końca lat dwudziestych xvn wieku będących jego własnością. Po przejęciu tego
miasteczka nadał tamtejszym Żydom i Ormianom szerokie ulgi11.
W xvii wieku Koniecpolscy wydawali przywileje dla miejscowych Żydów jesz-
cze dwukrotnie. 3 sierpnia 1653 uczynił to Aleksander, syn Stanisława12, chorąży
wielki koronny i wojewoda sandomierski, próbując przeciwdziałać wyludnieniu po
zdziesiątkowaniu ludności miasta przez wyjątkowo silną falę morowego powietrza
KONIECPOL
-Bark*
1. Plan miasta Koniecpol
w xvi i xvn wieku w: T. Mą-
czyński, „Przedbór, Kaszte-
lan sandomierski, General
ziemi ruskiej, Założyciel mia-
sta Koniecpola”, Koniecpol
1983, mps, s. 15
9 Ibidem, s. 123.
10 Ibidem, s. 123-124.
11 T. Mączyński, Dzieje sławnych mężów z Koniecpola. Hetman Stanisław Koniecpolski 1591-1646,
Koniecpol 1981, s. 2.
12 S. Okamfer, Kościelne dzieje parafii, s. 124.
Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów...
29
dowskiej pojawiła się w czasach, gdy miasto
należało do najwybitniejszego członka rodu
Koniecpolskich, fundatora nowego kościoła
parafialnego pod wezwaniem Świętej Trójcy
(ukończonego w 1644 roku), hetmana wielkie-
go koronnego Stanisława. 14 maja 1620 roku
wydał on przywilej dla Żydów, którzy mieli
osiedlić się w mieście9. W myśl zapisu przyby-
wających do Koniecpola starozakonnych obję-
to dwunastoletnią wolnizną, dodatkowo rabin,
kantor i szames zostali dożywotnio zwolnieni
z płacenia podatków. Zezwolono im także na
osiedlanie się i zakup nieruchomości przy uli-
cy Lelowskiej i „na Bociankach”, gdzie mogli
również wybudować synagogę (ił. 1). Ponadto
dopuszczono Żydów do handlu, uprawiania
rzemiosła (bez dodatkowych zobowiązań wo-
bec cechów miejskich) i prowadzenia opera-
cji kredytowych. Przywilej zatwierdzał wyrób
koszernej żywności10. Co więcej, regulował
kwestie współżycia mieszczan i Żydów, na-
kazywał bowiem respektowanie praw żydow-
skich zawartych w przywilejach generalnych
oraz przyjęcie dwóch żydowskich delegatów
do gromady miejskiej. W wypadku zamieszek
miasto i zamek zobowiązane były do obrony
Żydów, zaś wszczynanie rozruchów na tle wyznaniowym groziło karą w wysokości
50 grzywien.
W świetle przywileju Koniecpolskiego osadnicy żydowscy uzyskali w mieście
szeroką autonomię pozwalającą im na prężny rozwój ekonomiczny. Prawdopo-
dobnie przywilej nie był kierowany do osób aktualnie mieszkających w mieście,
stanowiąc raczej zachętę dla nowych osadników. Sugeruje to przede wszystkim brak
wcześniejszych wzmianek o Żydach w Koniecpolu. Obecność żydowskich handlarzy
i rzemieślników kojarzona była z ekonomicznym wzrostem, nie dziwi więc fakt, że
hetman Koniecpolski, dążąc do szybkiego rozwoju swojej posiadłości, skłonny był
do daleko idących ustępstw. Podobnie postąpił w Brodach (obecnie Ukraina), od
końca lat dwudziestych xvn wieku będących jego własnością. Po przejęciu tego
miasteczka nadał tamtejszym Żydom i Ormianom szerokie ulgi11.
W xvii wieku Koniecpolscy wydawali przywileje dla miejscowych Żydów jesz-
cze dwukrotnie. 3 sierpnia 1653 uczynił to Aleksander, syn Stanisława12, chorąży
wielki koronny i wojewoda sandomierski, próbując przeciwdziałać wyludnieniu po
zdziesiątkowaniu ludności miasta przez wyjątkowo silną falę morowego powietrza
KONIECPOL
-Bark*
1. Plan miasta Koniecpol
w xvi i xvn wieku w: T. Mą-
czyński, „Przedbór, Kaszte-
lan sandomierski, General
ziemi ruskiej, Założyciel mia-
sta Koniecpola”, Koniecpol
1983, mps, s. 15
9 Ibidem, s. 123.
10 Ibidem, s. 123-124.
11 T. Mączyński, Dzieje sławnych mężów z Koniecpola. Hetman Stanisław Koniecpolski 1591-1646,
Koniecpol 1981, s. 2.
12 S. Okamfer, Kościelne dzieje parafii, s. 124.
Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów...
29