Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Brak wnęki na Aron ha-kodesz sugeruje, że mógł on
mieć postać drewnianej szafy dostawianej do ściany. Wy-
wiad z Józefem Migalskim, jednym z mieszkańców Koniec-
pola, który miał okazję widzieć wnętrze synagogi jeszcze
przez zdewastowaniem, dostarczył kilku informacji na ten
temat. Wiadomo, że całe wnętrze otrzymało polichromię,
nie udało się jednak odtworzyć jej pierwotnego wyglądu.
Pan Migalski pamiętał jedynie, że w okolicy „podwyższenia
ołtarza” znajdowały się malowidła lwów oraz że na ścianach
wśród malowideł przewijały się również napisy. Poprzez
„podwyższenie ołtarza” można prawdopodobnie rozumieć
(drewniane?) podwyższenie pod Aron ha-kodesz oraz bimę,
która znajdowała się we wschodniej części i swoją formą
przypominała kościelną ambonę40. Józef Migalski wspo-
mniał również, że w latach trzydziestych okna w ścianie
południowej zostały zamurowane z powodu bezpośredniej
bliskości sąsiadującego z synagogą budynku oraz że wnę-
trze przykryte było sklepieniem kolebkowym. To ostatnie
stwierdzenie wprowadza pewien zamęt, ponieważ plany
z 1897 roku wyraźnie wskazują, że budynek otrzymał płaski
strop. Nie wiadomo, czy był to wynik kolejnej przebudowy (która wiązałaby się
z ponowną wymianą więźby dachowej), przeprowadzonej w latach dwudziestych
xx wieku, niekonsekwencji w zastosowaniu planów podczas przebudowy z końca
xix wieku czy też pomyłki rozmówcy.
Natychmiast po wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Koniecpola okupanci naka-
zali usunąć z synagogi wszelkie oznaki kultu. Polichromie zniszczono lub zakryto,
zamurowano część okien i przystosowano budowlę do nowej funkcji. Najpierw
urządzono tam magazyn, zaś pod koniec wojny zamieniono go w rzeźnię. Po za-
kończeniu 11 wojny światowej budynek przez pewien czas stał nieużywany, w końcu
jednak przejęła go Spółdzielnia Gminna „Samopomoc Chłopska”, urządzając we
wnętrzu magazyn zbożowy i przy okazji dzieląc część przestrzeni wtórnym stro-
pem (ił. 6). W latach dziewięćdziesiątych nieużytkowana budowla popadła w ruinę
(ii. 7), po czym została rozebrana. Obecnie na jej miejscu znajduje się pusty plac
bez jakiegokolwiek znaku pamięci po dawnej synagodze.

6. Synagoga w Koniecpolu
przekształcona na magazyn
Gminnej Spółdzielni „Samo-
pomoc Chłopska”. Lata sześć-
dziesiąte dwudziestego
wieku. Fot. archiwalna
w zbiorach gs Koniecpol
7. Synagoga w Koniecpolu,
lata dziewięćdziesiąte xx w.
Fot. Stanisław Mączyński

Synagoga w Koniecpolu na tle żydowskiej architektury sakralnej xix wieku
Europejskie synagogi w xix stuleciu były projektowane w oparciu o prądy artystycz-
ne dominujące w architekturze ogólnoeuropejskiej, tak sakralnej, jak i świeckiej.
Dotyczyło to również bożnic wznoszonych na terenie Rzeczpospolitej. Należy jed-
nak pamiętać, że w wyniku rozbiorów ziemie polskie weszły w tym czasie w skład
trzech różnych państw. Powodowało to także pewne zróżnicowanie w rozwoju
artystycznym poszczególnych terenów.
W xix stuleciu wznoszono od podstaw niewiele synagog, najczęściej moder-
nizując starsze budowle. Największą aktywnością w tym zakresie wykazywali się
zwolennicy odłamu reformowanego, jednak bożnice nowego typu zaczęto bu-
dować dopiero około połowy stulecia. Pojawienie się w początkach xix wieku

40 Wywiad z Józefem Migalskim, przeprowadzony 12.06.2010. Plik audio w zbiorach autorki.

Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów...

35