DOI Artikel:
Maślak-Maciejewska, Alicja: Pamie̜ci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy - o zapomnianym projekcie budowy pomnika królewskiego na krakowskim Kazimierzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0070
prywatne przewodniczącej Adeli Propper, w którym otwierano puszki, liczono
wpływy oraz przechowywano dokumentację finansową49.
Na rzecz pomnika miano przeznaczyć także cały dochód ze sprzedaży specjal-
nie w tym celu wydanej nadbitki utworu literackiego pt. Szkic węglem autorstwa
Anieli Korngut50. Ten krótki utwór, liczący 30 stron, został zadedykowany przez
autorkę Jonathanowi Warschauerowi i oryginalnie ukazał się w „Roczniku Sam-
borskim”51. Jak się wydaje, sprzedaż dziełka nie przyczyniła się do powiększenia
kapitału komitetu kobiecego - jego wydanie zbiegło się w czasie z wyjazdem z Kra-
kowa Korngut oraz Propper, a w konsekwencji spowolnieniem prac komitetu. Pięć
lat później, w 1903 roku, Adela Propper zwróciła autorce 150 ofiarowanych przez
nią egzemplarzy dziełka52.
Rok po zarzuceniu prac przez komitet kobiecy zostało powołane w Krakowie
Stowarzyszenie im. Kazimierza Wielkiego, którego celem było wystawienie po-
mnika oraz zakładanie instytucji dobroczynnych imienia Kazimierza Wielkiego53.
Fundusze planowano pozyskiwać, poza zbieraniem składek i datków od członków,
poprzez wydawanie dzieł i broszur okolicznościowych, a także organizowanie od-
czytów, wieczorków i zabaw. Do głównych organizatorów stowarzyszenia należał
z pewnością krakowski adwokat, członek Stowarzyszenia Izraelitów Postępowych,
dr Leon Rothwein, gdyż to on starał się o zatwierdzenie statutu Stowarzyszenia im.
Kazimierza Wielkiego przez Namiestnictwo we Lwowie, co nastąpiło 7 kwietnia
1898 roku54. Zakres prac przeprowadzonych przez to stowarzyszenie nie mógł być
w pierwszych latach jego funkcjonowania szeroki, gdyż już jesienią 1903 roku na
łamach krakowskiej „Nowej Reformy” informowano o tym, że „ginie wszelki ślad
akcyi pomnikowej” i wzywano członków komitetu do zdania sprawy z postępu
prac55. Na wezwanie to odpowiedziała Aniela Korngut, która w liście otwartym
zaapelowała o wznowienie prac nad wystawieniem pomnika i proponowała kon-
kretne rozwiązania, takie jak utworzenie nowego komitetu zrzeszającego zarów-
no kobiety, jak i mężczyzn. Na jego czele widziała Rozalię Warschauer, wdowę
po zmarłym w 1888 roku Jonathanie, który przed śmiercią bardzo angażował się
w projekt. Korngut w swoim apelu odwoływała się do poczucia konsekwencji
i symbolicznego znaczenia tej inicjatywy: „Żydzi potrafią być wdzięczni. Jeśli raz
postanowili wystawić pomnik Kazimierzowi Wielkiemu, z pewnością to uczynią.
Wprawdzie myśl ta, piękna i dobra, w ostatnich czasach gdzieś się zawieruszyła, ale
mam nadzieję, że w spokojniejszej chwili, jak powracająca fala spłynie ukojeniem
49 Ibidem.
50 A. Korngutówna, Szkic węglem, Sambor 1896.
51 A. Korngut, Szkic węglem, „Rocznik Samborski: nowa serja illustrowana. Wydawnictwo na
cele dobroczynne Samborskie” 19, 1895/1896, s. 354-373. Akcja utworu rozgrywa się w bliżej
nieokreślonej wsi, w której mieszka trzypokoleniowa rodzina żydowska. Relacje między rodziną
a polskimi, chrześcijańskimi mieszkańcami wsi są złożone, często trudne (rodzina spotyka się
zarówno z przejawami życzliwości, jak i, dużo częściej, agresji i niechęci) i w utworze Anieli
Korngut nie są idealizowane. Jeden z głównych bohaterów opowiadania, młody Josel, rozgo-
ryczony złym traktowaniem, dowiaduje się jednak od dziadka Abrama, że powinien zawsze
odpłacać dobrem za wyrządzone mu zło: „Ty Josel nie zapomnij, żebyś zawsze tak robił, coby ci
nie mogli powiedzieć, żeś tu jest obcy i niegrzeczny gość”, zob. A. Korngutówna, Szkic węglem,
s. 29.
52 A. Korngut, O pomnik Kazimierza Wielkiego, s. 2-3.
53 ankt, Starostwo Grodzkie Krakowskie, sygn. 216.
54 Ibidem.
55 „Nowa Reforma”, 22,1903, nr 214, s. 2.
68
ARTYKUŁY
Alicja Maślak-Maciejewska
wpływy oraz przechowywano dokumentację finansową49.
Na rzecz pomnika miano przeznaczyć także cały dochód ze sprzedaży specjal-
nie w tym celu wydanej nadbitki utworu literackiego pt. Szkic węglem autorstwa
Anieli Korngut50. Ten krótki utwór, liczący 30 stron, został zadedykowany przez
autorkę Jonathanowi Warschauerowi i oryginalnie ukazał się w „Roczniku Sam-
borskim”51. Jak się wydaje, sprzedaż dziełka nie przyczyniła się do powiększenia
kapitału komitetu kobiecego - jego wydanie zbiegło się w czasie z wyjazdem z Kra-
kowa Korngut oraz Propper, a w konsekwencji spowolnieniem prac komitetu. Pięć
lat później, w 1903 roku, Adela Propper zwróciła autorce 150 ofiarowanych przez
nią egzemplarzy dziełka52.
Rok po zarzuceniu prac przez komitet kobiecy zostało powołane w Krakowie
Stowarzyszenie im. Kazimierza Wielkiego, którego celem było wystawienie po-
mnika oraz zakładanie instytucji dobroczynnych imienia Kazimierza Wielkiego53.
Fundusze planowano pozyskiwać, poza zbieraniem składek i datków od członków,
poprzez wydawanie dzieł i broszur okolicznościowych, a także organizowanie od-
czytów, wieczorków i zabaw. Do głównych organizatorów stowarzyszenia należał
z pewnością krakowski adwokat, członek Stowarzyszenia Izraelitów Postępowych,
dr Leon Rothwein, gdyż to on starał się o zatwierdzenie statutu Stowarzyszenia im.
Kazimierza Wielkiego przez Namiestnictwo we Lwowie, co nastąpiło 7 kwietnia
1898 roku54. Zakres prac przeprowadzonych przez to stowarzyszenie nie mógł być
w pierwszych latach jego funkcjonowania szeroki, gdyż już jesienią 1903 roku na
łamach krakowskiej „Nowej Reformy” informowano o tym, że „ginie wszelki ślad
akcyi pomnikowej” i wzywano członków komitetu do zdania sprawy z postępu
prac55. Na wezwanie to odpowiedziała Aniela Korngut, która w liście otwartym
zaapelowała o wznowienie prac nad wystawieniem pomnika i proponowała kon-
kretne rozwiązania, takie jak utworzenie nowego komitetu zrzeszającego zarów-
no kobiety, jak i mężczyzn. Na jego czele widziała Rozalię Warschauer, wdowę
po zmarłym w 1888 roku Jonathanie, który przed śmiercią bardzo angażował się
w projekt. Korngut w swoim apelu odwoływała się do poczucia konsekwencji
i symbolicznego znaczenia tej inicjatywy: „Żydzi potrafią być wdzięczni. Jeśli raz
postanowili wystawić pomnik Kazimierzowi Wielkiemu, z pewnością to uczynią.
Wprawdzie myśl ta, piękna i dobra, w ostatnich czasach gdzieś się zawieruszyła, ale
mam nadzieję, że w spokojniejszej chwili, jak powracająca fala spłynie ukojeniem
49 Ibidem.
50 A. Korngutówna, Szkic węglem, Sambor 1896.
51 A. Korngut, Szkic węglem, „Rocznik Samborski: nowa serja illustrowana. Wydawnictwo na
cele dobroczynne Samborskie” 19, 1895/1896, s. 354-373. Akcja utworu rozgrywa się w bliżej
nieokreślonej wsi, w której mieszka trzypokoleniowa rodzina żydowska. Relacje między rodziną
a polskimi, chrześcijańskimi mieszkańcami wsi są złożone, często trudne (rodzina spotyka się
zarówno z przejawami życzliwości, jak i, dużo częściej, agresji i niechęci) i w utworze Anieli
Korngut nie są idealizowane. Jeden z głównych bohaterów opowiadania, młody Josel, rozgo-
ryczony złym traktowaniem, dowiaduje się jednak od dziadka Abrama, że powinien zawsze
odpłacać dobrem za wyrządzone mu zło: „Ty Josel nie zapomnij, żebyś zawsze tak robił, coby ci
nie mogli powiedzieć, żeś tu jest obcy i niegrzeczny gość”, zob. A. Korngutówna, Szkic węglem,
s. 29.
52 A. Korngut, O pomnik Kazimierza Wielkiego, s. 2-3.
53 ankt, Starostwo Grodzkie Krakowskie, sygn. 216.
54 Ibidem.
55 „Nowa Reforma”, 22,1903, nr 214, s. 2.
68
ARTYKUŁY
Alicja Maślak-Maciejewska