Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

samym okresie sprawa wystawienia pomnika Adama Mickiewicza. Pomnik ten
stanął na krakowskim rynku w 1898 roku, ale już wiele lat wcześniej organizowano
zbiórki na jego rzecz i od lat osiemdziesiątych xix wieku kwestia jego wystawienia
była w Krakowie żywo dyskutowana79. W żydowskiej prasie często porównywano
procesy budowy obu pomników - pisząc o pomniku Kazimierza Wielkiego, od-
woływano się na przykład do postępów prac nad pomnikiem Mickiewicza. Także
forma i wielkość obu pomników miały być zbliżone80. W środowisku postępowym
panował wówczas kult Mickiewicza, dostrzegano jego pozytywny stosunek do Ży-
dów i ceniono obraz relacji żydowsko-chrześcijańskich, jaki prezentował w swoich
dziełach. Obie postaci - Kazimierz Wielki i Adam Mickiewicz - postrzegane były
w tym środowisku jako bohaterowie zarówno chrześcijan-Polaków, jak i Żydów-
-Polaków, a więc całego narodu. Tak pojmowany naród powinien więc, według tej
narracji, razem, solidarnie, wystawić pomniki swoim bohaterom. Komitet budowy
pomnika Mickiewicza ukształtował się przed powstaniem inicjatywy zbudowania
pomnika Kazimierza Wielkiego i składał się wyłącznie z chrześcijan. Wystawienie
pomnika królewskiego wyłącznie staraniem Żydów może być więc interpretowane
jako próba włączenia się na równych prawach do kultury polskiej. Poprzez budowę
pomnika Kazimierza Wielkiego Żydzi pokazali chęć wzięcia udziału w upamiętnia-
niu bohaterów narodowych w sposób charakterystyczny dla tradycji chrześcijańskiej.
W związku z tym, że był on zupełnie obcy tradycji i sztuce żydowskiej, projekt ten
stawał się ponadto świadectwem i znakiem dokonanego już procesu akulturacji.
Przyczyny niepowodzenia projektu wydają się leżeć przede wszystkim w prze-
cenieniu przez jego pomysłodawców możliwości finansowych oraz mniejszej niż
zakładano odpowiedzi społeczności żydowskiej na apele o włączenie się w dzieło.
Spadek dynamiki prac mógł się wiązać ze śmiercią liderów środowiska postępo-
wego należących do starszej generacji, przede wszystkim Jonathana Warschauera
w 1888 roku. Idea wystawienia pomnika okazała się jednak na tyle istotna dla środo-
wiska postępowego, że kilkakrotnie udało mu się ją ożywić po momentach zastoju.
W sumie próby jej realizacji trwały niemal trzy dekady, w czasie których wielokrot-
nie zmieniały się propozycje szczegółowych rozwiązań i skład komitetu budowy
pomnika. Ufundowanie tablicy w miejsce pełnopostaciowego pomnika było kom-
promisem pomiędzy oczekiwaniami postępowców a możliwościami finansowymi.
Jednocześnie ze zmianą formy znacznie zmieniła się symbolika dzieła - w miejsce
pomnika wystawionego przez Żydów w imieniu i dla całego narodu stworzono
bowiem dzieło, które miało mieć znaczenie przede wszystkim dla samych Żydów.

SUM MARY In 1883 progressive Cracow Jews, guided by patriotic enthusiasm, took the
initiative of building a full-figure statuę of Casimir the Great in Kazimierz. Works con-
nected to the erection of the statuę (fund-raising, discussions on the shape of the futurę
monument, the organization of subseąuent boards of monument erection) lasted for almost
79 O powstawaniu tego pomnika zob. P. Szubert, Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie - idea
i realizacje, w: Dzieła czy kicze, red. E. Grabska, T.S. Jaroszewski, Warszawa 1981, s. 159-242;
W. Okoń, O krakowskim pomniku Adama Mickiewicza raz jeszcze, „Quart”, 1999, nr 1, s. 19-30.
80 Zob. np. „Ojczyzna”, 5, 1885, nr 8, s. 30; nr 9, s. 34-35; nr 22, s. 87; 8, 1888, nr 16, s. 125-126; 9,
1889, nr 8, s. 62. Szczególnie interesująca jest ostatnia z cytowanych wzmianek, w której mowa
o tym, że komitet budowy pomnika Kazimierza Wielkiego „podwójnie zgrzeszył, gdyż pomnika
nie wystawił i dał jeszcze niepiękny wzór do naśladowania komitetowi mickiewiczow”.

Pamięci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy

73