Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

12. Ołtarz główny, kościół
św. Stanisława we Frydma-
nie. Fot. Maria Kazimiera
Staniszewska
13. Ołtarz Matki Boskiej
Szkaplerznej przyłuku
tęczowym, kościół św.
Stanisława we Frydmanie.
Fot. Maria Kazimiera
Staniszewska

Możliwa geneza form kaplicy i jej ołtarza
Znajdująca się we Frydmanie ośmioboczna kaplica z dwustronnym ołtarzem jawiła
się w literaturze jako niezbyt wybitne pod względem warsztatowym, ale unikatowe
dzięki swej kompozycji i ikonografii dzieło. Zastosowane w niej rozwiązanie jest
tym bardziej intrygujące, że wcześniejsza duża fundacja ks. Lorencsa, kaplica Matki
Boskiej Bolesnej przy kościele w Niedzicy, ma podobną skalę, ale zdecydowanie
mniej efektowną kompozycję - założona jest na rzucie prostokąta (o niewielkim
wybrzuszeniu w północnej ścianie), z chórem muzycznym przy zachodniej i ołta-
rzem przy wschodniej ścianie. Jego pozostałe potwierdzone zlecenia: ołtarze główny
i przytęczowe (ii. 12,13) we frydmańskim kościele są architektoniczne i podobne
do wielu innych powstałych na Spiszu pod koniec XVII i w 1. połowie XVIII w.,
a więc na tyle odmienne, że nie sposób wspomóc się nimi w analizie ołtarza kaplicy
karmelitańskiej.
Hipoteza Miłobędzkiego, przedstawiająca pomniki maryjne jako wzór dla ołtarza
karmelitańskiego, nie jest szczególnie celna, gdyż poza wezwaniem kaplicy i wer-
tykalną strukturą trudno znaleźć jakieś analogie z pomnikami, zwłaszcza biorąc
pod uwagę liturgiczny i relikwiarzowy charakter spiskiego dzieła40. Ważne byłoby
więc znalezienie bliższego modelu: budowli na rzucie centralnym, pośrodku której
został ustawiony ołtarz relikwiarzowy o dwóch licach. Takie - lub przynajmniej do
niego zbliżone - rozwiązanie, typowe dla odpustowych i relikwiarzowych budowli
sakralnych41, było stosunkowo rozpowszechnione w Europie.

40 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 118.
41 Ibidem, s. 113.

16

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska