Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

Lotaryńską, siostrą późniejszego cesarza Franciszka I. Nie
bez znaczenia dla obiegu wzorów graficznych ukazujących
kaplicę turyńską może być też fakt, że władcy Piemontu
poparli Marię Teresę podczas wojny o sukcesję austriacką79.
Dodatkową kwestię stanowi geneza samej kompozycji
lic ołtarza kaplicy karmelitańskiej, polegającej na flankowa-
niu głównej części retabulum ustawionymi ukośnie, zbliżo-
nymi do wolut i pnącymi się wzdłuż jej boków elementami.
Przywołuje ona skojarzenia z dynamicznymi południowo-
- niemieckimi niearchitektonicznymi, ale przyściennymi
ołtarzami Johanna Michaela Feuchtmayera (np. z kościoła
Benedyktynów w Ottobeuren), oddziałującymi na sztukę
położonych bardziej na wschód obszarów Europy Środko-
wej80. Szczególnie interesująco przedstawiają się tamtejsze
ołtarze relikwiarzowe z kaplic bocznych (il. 20), założone na
rzucie zbliżonym kształtem do litery X. Nie są one jednak
tak samodzielne, jak retabulum karmelitańskie, ponieważ
każdy z nich uzupełnia pnąca się po ścianach kaplicy struk-
tura z wielkim obrazem danego świętego. Część elementów
wyposażenia kościoła w Ottobeuren wznoszonego w latach
1748-176681, mniej więcej współczesnego ołtarzowi kaplicy
Matki Boskiej Karmelitańskiej, zdaje się, pod względem
rzutu lica, mieć z nią wspólną genezę, która - jak wskazuje
Białostocki - istotnie tkwi w projekcie ołtarza capriccioso
Andrei Pozza82. Ze względu jednak na dynamiczniejszą, zmiękczoną i mniej archi- 20. Jeden z ołtarzy bocz-
tektoniczną formę można zakładać, że frydmańska nastawa czerpie raczej z nieco nych k08CI0*a Benedykty-
wcześniejszej, południowoniemieckiej recepcji jego wzorów niż bezpośrednio Fot. Piotr Krasny
z traktatu jezuickiego artysty83.

Treści ideowe kaplicy Matki Bożej Karmelitańskiej we Frydmanie
Kluczowe dla ustalenia ikonografii kaplicy jest rozpoznanie jak największej licz-
by ukazanych w niszach i na ołtarzu postaci. Nastręczało ono sporych trudności
kolejnym badaczom, jakkolwiek już we wczesnych opracowaniach przeczuwano,
że program ten może mieć znaczenie typologiczne. W1938 r. Tadeusz Szydłowski
jedynie sygnalizował tę drogę interpretacji, nie wskazując, by postaci Starego i No-
wego Testamentu były przyporządkowane do konkretnej kondygnacji nisz („pod
kluczami dolnych arkad uczepione drewniane popiersia świętych, w górnych niszach

79 C.W. Ingrao, The Habsburg Monarchy 1618-1815, Cambridge 1994, s. 156-157; H. Wereszycki,
Historia Austrii, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 124-125.
80 Por. A. Betlej, P. Krasny, Późnobarokowe wyposażenie kościoła 00. Bernardynów w Radecznicy,
w: Sztuka dawnej ziemi chełmskiej i województwa bełskiego, red. P. Krasny, Kraków 1999 (= Ars
Vetus et Nova, 1), s. 94.
81 P.H. Jahn, „Wenigst habe in Wien und Rom davon ałłe Ehr.”: Die „Kaiserłiche”Phase der Baupołitik
des Reichsstiftes Ottobeuren, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 67,2004, z. 2, s. 183.
82 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kapłica Matki Boskiej, s. 113.
83 Perspectiva pictorum et architectorum została wydana po niemiecku w latach 1708-1711. Por.
U. Knapp, Joseph Anton Feuchtmayer 1696-1770, Konstanz 1996 s. 181-182; C. Hertel, Pygmałion
in Bavaria. Scułptor Ignaz Gunther and Eighteenth-Century Aesthetic Art Theory, University Park
2011, s. 72.

Vidi coelum novum etterram novam

25