Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

24. Figura w dolnej szóstej
niszy (Melchizedek?),
kaplica Matki Boskiej Kar-
melitańskiej we Frydma-
nie. Fot. Maria Kazimiera
Staniszewska

Ryszard Knapiński, w wykazach kolegium apostolskiego
Paweł często zastępował Macieja, a cykle rycin ilustrujących
Skład Apostolski w najbardziej rozwiniętej wersji ukazy-
wały też Jana Chrzciciela (np. Sanctuarium Christianorum
id est Imagines Christi et Apostolorum aeri incisae Lukasa
Kiliana według J.M. Kagera, Augsburg 1623)92.
Najwięcej trudności sprawia jednak identyfikacja sta-
rotestamentowych postaci z dolnych nisz, ale i tu znaleźć
można kilka bardzo czytelnych przedstawień - przede
wszystkim wskazywanych przez wcześniejszych autorów
Dawida i Salomona w szatach królewskich, a także Balaama
z oślicą93. Figura z wołem w pierwszej eksedrze może przed-
stawiać Elizeusza, który w trakcie orania pola został powo-
łany na proroka przez Eliasza (1 Kri 19,19-21). W związku
z tym jedna z pozbawionych atrybutów rzeźb powinna być
rozpoznana właśnie jako Eliasz. Byłoby to zresztą uzasad-
nione karmelitańskim wezwaniem kaplicy, gdyż postaci
obu proroków według tradycji łączone są z początkami
tego zakonu94. Postać w stroju kapłańskim, podkreślająca eucharystyczny wymiar
pielgrzymkowej kaplicy, może z kolei być Melchizedekiem (ii. 24). Ze względu na
rozpoznane dotychczas postaci starotestamentowe przypuszczać należałoby, że wśród
figur kaplicy znajdować mogą się jeszcze Izajasz, Daniel, Jeremiasz czy inni ważniejsi
prorocy, ale brak niestety podstaw do wskazania, które nisze mogą zajmować.
Dodatkowym problemem jest to, że występujące już od końca I tysiąclecia95
typologiczne zestawienia apostołów i proroków nie były skonwencjonalizowane,
w różnych dziełach postaci (i wersety) Starego Testamentu oraz święci (np. z arty-
kułami Credo) łączeni byli w inny sposób. Widać to na przykładzie ilustracji Składu
Apostolskiego z Verger de Soulas z ok. 1300 r. (gdzie zestawieni są m.in. Daniel
z Judą Tadeuszem, Micheasz z Mateuszem, Joel z Bartłomiejem, Szymon z Ma-
lachiaszem), miniatury z czternastowiecznego brewiarza z Belleville (Zachariasz
i Maciej) czy dziewiętnastowiecznego już przedstawienia koncepcji chrystianizacji
znaków Zodiaku, opracowanej przez św. Zenona z Werony (IV w.) i rozwiniętej
na początku XVII stulecia (np. Ozjasz - Piotr, Joel - Paweł, Micheasz - Tomasz,
Malachiasz - Juda Tadeusz, Zachariasz - Szymon)96.
Znaczące może być też to, że w kaplicy we Frydmanie starotestamentowe po-
staci trzymają banderole (które można też zinterpretować jako zwoje), a święci

92 R. Knapiński, Kolegium Apostolskie w sztuce pierwszego tysiąclecia, w: Symbol Apostolski w nauczaniu
i sztuce Kościoła do Soboru Trydenckiego, red. R. Knapiński, Lublin 1997, s. 116-117; Credo in Deum
w teologii i sztuce kościołów chrześcijańskich, red. R. Knapiński, A. Kramiszewska, Lublin 2009.
93 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kapłica Matki Boskiej, s. 114.
94 Z tą przedchrześcijańską tradycją Karmelu łączony jest też św. Jan Chrzciciel, co mogłoby
tłumaczyć obecność jego przedstawienia w kaplicy, por. E. Małe, L’ art rełigieux apres le Conciłe
de Trente, Paris 1932, s. 446.
95 R. Knapiński, Credo Apostołorum w średniowiecznej i nowożytnej ikonografii kościelnej, w: Symbol
Apostolski w nauczaniu, s. 347
96 W1626 r. w Augsburgu wydano Christianam coelestium constelationum descriptionem o Uranographiam
Christianam Julisa Schilleriego, ale w dziele tym z gwiazdozbiorami Zodiaku prawdopodobnie nie
są łączone postaci Starego Testamentu. Por.: R. Knapiński, Kolegium Apostolskie, s. 130-131,148; idem,
Credo Apostolorum, s. 347,386,389; J. F. Esteban Lorente, Tratado de Iconografla, Madrid 1990, s. 99-102.

28

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska