Modus: Prace z historii sztuki (18.2018)

1. Jacob Cornelisz. van
Oostsanen, Passover,
woodcut, 113 x 79 mm,
on linę:
http://hdl.handle.net/10934
/ RM 0001 .CO LLE CT. 590272
2. Jacob Cornelisz. van
Oostsanen, Last supper,
woodcut, 113 * 81 mm,
on linę:
http://hdl.handle.net/10934
/ R M 0001 .CO LLE CT. 590274
-» zob. s.36

innych podobnych wydań. Co więcej, modlitewnik pojawił się w momencie, kiedy
jego mecenasowie i twórcy stanęli przed poważnym wyzwaniem. Pierwsze procesy
heretyków, zwolenników idei Lutra, miały się odbyć w 1523 roku. Rada miejska
Amsterdamu potraktowała ich dość łagodnie. Taka postawa rozsierdziła pobożnych
katolików - takich jak Occo, Alard, van Oostsanen i inni - którzy twierdzili, że nie
można sobie pozwolić na tolerancję religijną w dobie szybkiego rozprzestrzeniania
się idei Reformacji4. Stąd narracja stworzona przez Alarda (głównie w oparciu o jego
wielkopostne kazania) przepełniona jest aluzjami do ówczesnych sporów religijnych.
Tekst ozdobiono rycinami zajmującymi prawie połowę wszystkich stron tomu.
Wyraźnie widać w nich wpływ dzieł Albrechta Durera - Jacob Cornelisz. był miłoś-
nikiem niemieckiego artysty i wiele każę przypuszczać, że obaj artyści mieli okazję
się spotkać5. Jak się wydaje, w przekazywaniu ideologicznego przesłania ryciny
miały odegrać równie istotną rolę, co tekst.
Zweryfikujmy powyższe stwierdzenie, przyglądając się bliżej dwóm z nich: Święto-
waniu Paschy (il. 1) i Ostatniej Wieczerzy (il. 2), unikatowych i niekonwencjonalnych
w swoim połączeniu. Wszyscy badacze, którzy studiowali edycję Pasji z 1523 roku,
zwracali na nie szczególną uwagę, chociaż nikt nie zauważył w nich nic szczególnie
kontrowersyjnego. Jednak podobnego „sojuszu” nie sposób znaleźć gdziekolwiek
indziej. Biorąc pod uwagę tło ideologiczne Męki Pańskiej, badania wspomnianych
rycin mogą rzucić nieco światła zarówno na rolę niderlandzkiej elity intelektual-
nej w sporze o reformację eucharystyczną lat 20. xvi wieku, jak i na jej wpływ na
sztukę. Dominujące podejście w historiografii polega na zestawieniu sztuki Refor-
macji (głównie dzieł Cranacha) ze sztuką Kontrreformacji, powszechnie kojarzoną
z Soborem Trydenckim. Czy jednak kiedykolwiek użyto sztuki do podtrzymywania
katolickiego wyznania przed Soborem Trydenckim? A jeśli tak, to w jakim stopniu?
Historiografia
Literaturę przedmiotu można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to prace bezpośred-
nio związane z artystycznym przedstawieniem i publikacją Męki Pańskiej, a także
twórcze działania Jacoba Cornelisza van Oostsanena. Druga grupa obejmuje prace
badawcze dotyczące kontrowersji wokół Eucharystii, które zawrzały w początkowym
okresie Reformacji.
Prace autorstwa Jacoba Cornelisza van Oostsanena zbadano dotąd w dwóch
obszernych, wyczerpujących publikacjach i w kilku artykułach. Pierwsza ze wspo-
mnianych publikacji monograficznych dotyczy badań podjętych w pracy magi-
sterskiej przez Jane Louise Carrol6. Druga, autorstwa Christiana Moliera7, opi-
suje długoterminową współpracę Jacoba Cornelisza i wydawcy Doena Pietersza.
W 1523 roku współpraca ta zrodziła publikację zatytułowaną Męka naszego Pana
Jezusa Chrystusa, która jest przedmiotem niniejszego artykułu.
Powstanie dynastii artystycznej zapoczątkowane przez Jacoba Cornelisza, a także
rozwój technik artystycznych tego autora i jego wpływ na malarstwo północno-
Arena, w: Religion, the Supernatural and Visual Culture in Early Modern Europę: An album
amicorum for Charles Zika, red. J. Spinks, D. Eichberger, Leiden 2015, s. 130-131.
4 Ibidem, s. 130.
5 Szersze omówienie tematu, zob. J.L. Carroll, The paintings of Jacob Cornelisz. van Oostsanen
(1472?- 1533), Ann Arbor 1991, s. 19-20.
6 Ibidem, s. 379.
7 C. Molier, Jacob Cornelisz. van Oostsanen und Doen Pietersz, Nowy Jork-Berlin 2005, s. 365.

ARTYKUŁY Stefaniia Demchuk