Novensia: Studia i Materiały (4.1992)

Wojciech Nowakowski

TINTINNABULA Z NOVAE- METALOWE DZWONKI RZYMSKIE Z BADAN
EKSPEDYCJI ARCHEOLOGICZNEJ UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

1. Wstęp

W śródziemnomorskiej strefie Europy używanie metalowych dzwon-
ków najwcześniej poświadczone jest w Grecji*, skąd trafiły one
następnie do Italii. Bardzo istotną rolę odgrywały w kulturze
Etrusków. 0 ich znaczeniu dla praktyk religijnych świadczy zasto-
sowanie tintinnabula jako ozdób słynnego grobowca Porsenny, króla
Clusium. W mauzoleum tym, którego opis podał Pliniusz, ustawiono w
czterech rogach specjalne postumenty ze zwisającymi girlandami
dzwonków2. Republikański Rzym przejął dużą część rytuałów etrus-
kich, w tym także zwyczaj wykorzystywania tintinnabula do celów
kultowych^. Dzwonki były używane również jako ozdoby rzędu wierz-
chowców i zwierząt jucznych, stosowano je też jako urządzenia do
publicznej sygnalizacji4. W czasach Cesarstwa metalowe tintinna-
bula występowały licznie na całym obszarze Imperium: w obozach
wojskowych i twierdzach limesowych, w willach, a także w świąty-
niach. Szczególnie interesujące są znaleziska dzwonków w "skar-
bach" żelaznego lub brązowego złomu. Fakt występowania tintinna-
bula w takich zespołach wskazuje bowiem, że duża część egzempla-
rzy — zniszczonych bądź zużytych — zostawała przetopiona lub prze-
kuta w inne przedmioty już w starożytności, niknąć w ten sposób z
pola widzenia dzisiejszej archeologii^. Stosunkowo rzadko metalowe
dzwonki trafiały natomiast do grobów, co było wynikiem rzymskich
zwyczajów pogrzebowych: w skład wyposażenia grobowego mógł zostać
włączony tylko niewielki dzwoneczek, pełniący rolę osobistego
amuletu^ lub ozdoby stroju?.