DOI article:
Nowakowski, Wojciech: Tintinnabula z Novae: metalowe dzwonki z badań Ekspedycji Archeologicznej Uniwersytetu Warszawskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.25994#0059
55
żej świątyni w Pernik, w której obok żelaznych wystąpiły też brą-
zowe tintinnabu1 a, w grę wchodzi świątynia w Liljace (okr. Vraca),
w której natrafiono na kilkanaście brązowych dzwonków różnych
kształtów^ oraz podobny obiekt w Varvara (okr. Pazardiik).
Dzwonki brązowe znaleziono także w Djulevo (okr. Plovdiv) w świą-
tyni najprawdopodobniej poświęconej Herze^s,
W tej sytuacji wydaje się prawdopodobne, że opisane tu trzy
brązowe dzwonki z Novae mogły pochodzić z inwentarzy świątyń czy
kapliczek, zniszczonych u schyłku IV w. w związku z likwidacją
resztek pogańskich kultów w Imperium^^. Taka interpretacja byłaby
w przypadku egzemplarzy nr inw. 69/71w i nr inw. 48/81w zgodna z
chronologią sugerowaną przez kontekst archeologiczny, tj . przez
stratygrafię odcinka IV. Jednocześnie możliwe byłoby wytłumaczenie
pewnej "anachroniczności" obu tych zabytków - których datowanie na
podstawie stratygrafii przypada na czas po największym roz-
przestrzenieniu. Dzwonki te mogły bowiem trafić jako wota do
świątyń znacznie wcześniej, już w II-III w., w czasie największej
popularności kultów orientalnych w bałkańskich prowincjach Ce-
sarstwa Rzymskiego. Podobna interpretacja funkcji tintinnabu1um nr
inw. 62/60w nie znajduje, niestety, potwierdzenia przez oparte na
stratygrafii ustalenia chronologiczne. Przemawia natomiast za nią
unikatowy sposób zdobienia tego dzwonka.
Oczywiście przedstawione rozwiązanie jest tylko jednym z
możliwych. Wszystkie trzy omawiane dzwonki mogły bowiem, jak wyżej
wspomniano, służyć na przykład jako amulety, odpędzające złe moce.
Interpretacja taka jest szczególnie kusząca w przypadku okazu nr
inw. 48/81w, znalezionego w obrębie murów ve1etudinarium. Dzwonek
ten można by bowiem uznać za talizman rannego lub chorego żołnie-
rza, zapewniający mu bezpieczeństwo przed urokiem, a tym samym -
ułatwiający wyleczenie. Brak możliwości stratygraficznego powią-
zania tego zabytku z warstwami pochodzącymi z czasu funkcjonowania
valetudinarium, nie pozwala na przyjęcie tej atrakcyjnej hipotezy.
Inną możliwością używania opisanych wyżej brązowych dzwonków
jest stosowanie ich jako ozdób stroju, już bez przypisywania im
właściwości magicznych. W sumie brak więc podstaw do jedno-
znacznego określenia funkcji brązowych tintinnabula z Novae.
Dotyczy to także żelaznego egzemplarza nr inw. 63/60w, który naj-
prawdopodobniej był dzwonkiem pasterskim, nie można jednak z cał-
kowitym przekonaniem wykluczyć innych zastosowań, w tym także - do
żej świątyni w Pernik, w której obok żelaznych wystąpiły też brą-
zowe tintinnabu1 a, w grę wchodzi świątynia w Liljace (okr. Vraca),
w której natrafiono na kilkanaście brązowych dzwonków różnych
kształtów^ oraz podobny obiekt w Varvara (okr. Pazardiik).
Dzwonki brązowe znaleziono także w Djulevo (okr. Plovdiv) w świą-
tyni najprawdopodobniej poświęconej Herze^s,
W tej sytuacji wydaje się prawdopodobne, że opisane tu trzy
brązowe dzwonki z Novae mogły pochodzić z inwentarzy świątyń czy
kapliczek, zniszczonych u schyłku IV w. w związku z likwidacją
resztek pogańskich kultów w Imperium^^. Taka interpretacja byłaby
w przypadku egzemplarzy nr inw. 69/71w i nr inw. 48/81w zgodna z
chronologią sugerowaną przez kontekst archeologiczny, tj . przez
stratygrafię odcinka IV. Jednocześnie możliwe byłoby wytłumaczenie
pewnej "anachroniczności" obu tych zabytków - których datowanie na
podstawie stratygrafii przypada na czas po największym roz-
przestrzenieniu. Dzwonki te mogły bowiem trafić jako wota do
świątyń znacznie wcześniej, już w II-III w., w czasie największej
popularności kultów orientalnych w bałkańskich prowincjach Ce-
sarstwa Rzymskiego. Podobna interpretacja funkcji tintinnabu1um nr
inw. 62/60w nie znajduje, niestety, potwierdzenia przez oparte na
stratygrafii ustalenia chronologiczne. Przemawia natomiast za nią
unikatowy sposób zdobienia tego dzwonka.
Oczywiście przedstawione rozwiązanie jest tylko jednym z
możliwych. Wszystkie trzy omawiane dzwonki mogły bowiem, jak wyżej
wspomniano, służyć na przykład jako amulety, odpędzające złe moce.
Interpretacja taka jest szczególnie kusząca w przypadku okazu nr
inw. 48/81w, znalezionego w obrębie murów ve1etudinarium. Dzwonek
ten można by bowiem uznać za talizman rannego lub chorego żołnie-
rza, zapewniający mu bezpieczeństwo przed urokiem, a tym samym -
ułatwiający wyleczenie. Brak możliwości stratygraficznego powią-
zania tego zabytku z warstwami pochodzącymi z czasu funkcjonowania
valetudinarium, nie pozwala na przyjęcie tej atrakcyjnej hipotezy.
Inną możliwością używania opisanych wyżej brązowych dzwonków
jest stosowanie ich jako ozdób stroju, już bez przypisywania im
właściwości magicznych. W sumie brak więc podstaw do jedno-
znacznego określenia funkcji brązowych tintinnabula z Novae.
Dotyczy to także żelaznego egzemplarza nr inw. 63/60w, który naj-
prawdopodobniej był dzwonkiem pasterskim, nie można jednak z cał-
kowitym przekonaniem wykluczyć innych zastosowań, w tym także - do