Novensia: Studia i Materiały (11.1998)

Warianty opracowano na podstawie cech drugorzędnych, np. dodatkowych
elementów w konstrukcji — przekroju kabłąka, cylindra na sprężynie, płytek pod-
pierających sprężyny, ozdób na nóżce i innych. Wydzielanie wariantów jest bardzo
pomocne w ustaleniu miejsca produkcji i lokalizacji pracowni. Jak już wspomnia-
no, zapinki zNovae nie są w większości dokładnie datowane stratygraficznie, nie
pochodzą bowiem z zespołów zwartych. Z tego powodu ich chronologię określono
na podstawie analogii do zapinek wywodzących się z innych prowincji rzymskich,
skorygowanych o dodatkowe dane z Mezji i Tracji. Ponadto ustalono obszar wy-
stępowania danego typu zapinek oraz, jeśli istniały do tego pewne przesłanki,
pracownię, w której wykonano fibule znalezione wNovae.

Zapinki typu Aucissa

Zapinki tego typu należą do najbardziej rozpowszechnionych w imperium rzym-
skim. Przyczyny tego dopatrujemy się w przemieszczaniu wojsk rzymskich
w pierwszej połowie I w. Nazwę tego typu wywodzi się od często spotykanego
napisu umieszczonego na przedniej części kabłąka — celtyckiego imienia Aucissa
(CIL, XII, 3/699). Trzeba jednak dodać, że oprócz tego imienia występuje jeszcze
20 innych imion wytwórców zapinek. Na podstawie badań licznych znalezisk
przypuszcza się, że fibule tego typu produkowano w północnych Włoszech
(G. Behrens, 1950,8). Zapinki, na których umieszczono inne imiona, różnią się
zazwyczaj od klasycznego typu Aucissa przekrojem kabłąka, najczęściej okrągłym
lub owalnym. W Bułgarii nie znaleziono dotychczas fibul wyprodukowanych przez
innych niż Aucissa rzemieślników, ale często występują tu zapinki o przekroju
okrągłym lub owalnym. Identyczną sytuację odnotowujemy także wNovae. Spośród
odkrytych tam zapinek trzy (kat. nr 1,2, 3) należą do klasycznego typu o prosto-
kątnym przekroju ze środkowym żeberkiem na kabłąku, dwa (kat. nr 4, 5) mają
owalny i okrągły przekrój i dwa (kat. nr 6, 7) — wąski kabłąk i prostokątny prze-
krój. Wszystkie zapinki tego typu znaleziono w najniższej warstwie, związanej
zapewne z drewnianym obozem wojskowym, który zbudował legion VIII Augusta
ok. połowy I w. Na podstawie badań wczesnych rzymskich obozów wojskowych
nad górnym Renem i Dunajem ustalono, że klasycznych zapinek typu Aucissa
używano od 20-10 r. p.n.e do połowy I w. n.e. (I. Marović, 1961, 112; J. Graue,
1974; M. Feugere, 1985). Pracownie dalmatyńskie produkujące zapinki o okrągłym
lub owalnym przekroju sygnowane imieniem Durnacus są datowane na koniec
I w. p.n.e. — czasy Flawiuszów (I. Marović, 1961, 108; R. Koscević, 1975, 51).
Zauważono ponadto, że w drugiej połowie I w. te ostatnie zapinki występowały
znacznie częściej niż klasyczne zapinki o prostokątnym przekroju ze środkowym
żeberkiem (E. Riha, 1979, 114). Zapinki kat. nr 6, 7, mające prostokątny, dość