DOI Artikel:
Genčeva, Evgenija: Zapinki rzymskie i późnoantyczne z Novae
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41868#0009
Evgenia Genćeva
ZAPINKI RZYMSKIE I PÓŹNOANTYCZNE Z NOYAE
Przedstawione w niniejszym artykule zapinki (fibule) z Novae pochodzą z ko-
lekcji Muzeum Archeologicznego w Swisztowie i ze zbiorów Narodowego Muzeum
Archeologicznego w Sofii. Spora część z nich to zapinki znalezione w trakcie badań
archeologicznych, prowadzonych w latach 1960 — 1995, w rzymskim obozie woj-
skowym i mieście wczesnobizantyjskim Novae. Pozostałe pochodzą ze starych
zbiorów i nie posiadają dokładnej proweniencji. Ogólnie można stwierdzić, że
pochodzą one z terytorium Novae, włączając w to najbliższe okolice obozu wojsko-
wego, gdzie prawdopodobnie znajdowały się vicus i canabae. Bogactwo zbioru
zapinek zNovae umożliwia ich sklasyfikowanie, co ułatwia datowanie poszczegól-
nych egzemplarzy.
Przy opracowaniu zapinek z Novae zastosowano uproszczoną wersję ich typo-
logii przyjętej dla Mezji i Tracji, a zapropopnowaną przez autorkę w dysertacji
doktorskiej. W typologii tej wydzielono typy i ich warianty. Typ określono na pod-
stawie trzech zasadniczych elementów: konstrukcji, techniki i cech genetycznych.
Pod względem konstrukcji zapinki dzielą się na dwa typy — jednodzielne
i dwudzielne. Zapinki jednodzielne są zrobione z jednej części, przy czym sprężyna
i pochewka są wyciągnięte z kabłąka, natomiast dwudzielne składają się z dwóch
lub więcej części, np. sprężyna zrobiona jest oddzielnie i przymocowana do kabłą-
ka. Wszystkie zapinki z zawiasowym mechanizmem zamykania igły są dwudzielne.
Na podstawie techniki wykonania zapinek wyróżniono również dwa typy —
zrobione przez wyginanie metalowej taśmy lub drutu i odlewane w formach od-'
lewniczych.
Cechy genetyczne to cechy idealnego modelu, z którego wywodzą się różne
typy. Model ten kumuluje w sobie wszystkie cechy charakterystyczne dla danej
grupy typów związanych z nim genetycznie. Cechą genetyczną jest kształt kabłąka,
kształt i wysokość pochewki i innych części decydujących o wyglądzie zapinki.
Uwzględnienie tych trzech elementów umożliwia określenie danego typu. Dużą
część typów wydzielonych w niniejszej typologii już dawno przyjęto w literaturze
archeologicznej, ale niektóre z nich, rozpowszechnione głównie na Półwyspie
Bałkańskim, dopiero teraz znajdują swoje miejsce w klasyfikacji.
ZAPINKI RZYMSKIE I PÓŹNOANTYCZNE Z NOYAE
Przedstawione w niniejszym artykule zapinki (fibule) z Novae pochodzą z ko-
lekcji Muzeum Archeologicznego w Swisztowie i ze zbiorów Narodowego Muzeum
Archeologicznego w Sofii. Spora część z nich to zapinki znalezione w trakcie badań
archeologicznych, prowadzonych w latach 1960 — 1995, w rzymskim obozie woj-
skowym i mieście wczesnobizantyjskim Novae. Pozostałe pochodzą ze starych
zbiorów i nie posiadają dokładnej proweniencji. Ogólnie można stwierdzić, że
pochodzą one z terytorium Novae, włączając w to najbliższe okolice obozu wojsko-
wego, gdzie prawdopodobnie znajdowały się vicus i canabae. Bogactwo zbioru
zapinek zNovae umożliwia ich sklasyfikowanie, co ułatwia datowanie poszczegól-
nych egzemplarzy.
Przy opracowaniu zapinek z Novae zastosowano uproszczoną wersję ich typo-
logii przyjętej dla Mezji i Tracji, a zapropopnowaną przez autorkę w dysertacji
doktorskiej. W typologii tej wydzielono typy i ich warianty. Typ określono na pod-
stawie trzech zasadniczych elementów: konstrukcji, techniki i cech genetycznych.
Pod względem konstrukcji zapinki dzielą się na dwa typy — jednodzielne
i dwudzielne. Zapinki jednodzielne są zrobione z jednej części, przy czym sprężyna
i pochewka są wyciągnięte z kabłąka, natomiast dwudzielne składają się z dwóch
lub więcej części, np. sprężyna zrobiona jest oddzielnie i przymocowana do kabłą-
ka. Wszystkie zapinki z zawiasowym mechanizmem zamykania igły są dwudzielne.
Na podstawie techniki wykonania zapinek wyróżniono również dwa typy —
zrobione przez wyginanie metalowej taśmy lub drutu i odlewane w formach od-'
lewniczych.
Cechy genetyczne to cechy idealnego modelu, z którego wywodzą się różne
typy. Model ten kumuluje w sobie wszystkie cechy charakterystyczne dla danej
grupy typów związanych z nim genetycznie. Cechą genetyczną jest kształt kabłąka,
kształt i wysokość pochewki i innych części decydujących o wyglądzie zapinki.
Uwzględnienie tych trzech elementów umożliwia określenie danego typu. Dużą
część typów wydzielonych w niniejszej typologii już dawno przyjęto w literaturze
archeologicznej, ale niektóre z nich, rozpowszechnione głównie na Półwyspie
Bałkańskim, dopiero teraz znajdują swoje miejsce w klasyfikacji.