DOI Heft:
Studia o Kantorze
DOI Artikel:Gryglewicz, Tomasz: Tadeusz Kantor jako artysta środkowoeuropejski
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26694#0130
80
Dochodzimy w tym miejscu - w związku z Kantorowską interpretacją Witkacego
i Schulza - do problemu stosunku Kantora do ekspresjonizmu, kierunku który uważany
jest za zjawisko typowe dla sztuki Europy Środkowej. „Uważam teorię Czystej Formy na
gruncie malarstwa, tak samo jak malarską twórczość Witkacego, przede wszystkim za -
ekspresjonizm. A ja sam jestem przeciwko ekspresjonizmowi. To znaczy: jestem za eks-
presją, a przeciw ekspresjonizmowi" - tak twierdził sam Kantor''. I rzeczywiście ekspre-
sywność wydaje się cechą naczelną dzieł Kantora. Przy ich całościowym oglądzie, takim
jak na ostatniej wystawie retrospektywnej w krakowskim Muzeum Narodowym, zdumie-
wa ich niezwykła jednorodność formalna i kolorystyczna, a także ich jednolitość treścio-
wo-nastrojowa, mimo całego zróżnicowania konwencji i kierunków, które na swojej dro-
dze twórczej przejął Kantor z awangardy światowej. Porównując prace Kantora z pracami
czołowych artystów paryskich lub nowojorskich dostrzega stałą obecność ekspresyjności
jako wiodącego środka oddziaływania wizualnego. Jest to jednak ekspresyjność środko-
woeuropejska, stonowana, chciało by się rzec: na swój sposób elegancka.
Kantor mimo swojego programowego awangardyzmu pozostaje bowiem w obrębie
środkowoeuropejskiej estetyki z jej predylckcjądo nastrojowości, melancholiczności. tłu-
mienia kolorystycznych kontrastów, monochromatyczności, sięganiem do „realności naj-
niższej rangi", świata starych zużytych przedmiotów, do śmietnika. Autorzy wiedeńskiej
wystawy z r. 1987 „Ekspresyjność. Środkowoeuropejska sztuka od r. 1960" pisali we
wstępie, że „z dala od Paryża. Berlina, Mediolanu i Moskwy rozwinęła się prawdziwa
sztuka, której prymarny charakter leży nie w racjonalizującej logice, lecz w gestyczno-
ekspresyjnym odbiorze naszego świata"'-. Zdanie to może dotyczyć również twórczości
Kantora.
TADEUSZ KANTOR - A CENTRAL EUROPEAN ARTIST
S u m m a r y
The '80s witnessed agrowing interest in Central Europę, which in conseąuence of the two world wars
had lost its political entity but had kept alive its cultural, including artistic, patrimony. Thus European art
shaped atter the Paris lashion, or world art moulded upon that of New York, is contrasted with provincial,
Central European art - the art of the present national States severed by trontiers, the peńpheries of Western
Europę, which in the first years of the 20th century still tonned a coherent and si gnili cant artistic region. To
these smal! Central European nations, until recently remaining within the orbit of Soviet influences, the
reminiscences of the bygone "Imperial-Royal" Austria-Hungary Irom the time of Emperor Franz Joseph
'' 7awże.
M. M1 adek, D. Ronte [w:] yeit 7960, katalog wystawy, Museum
des 20. Jalirhunderts, Wien 1987, s. 9.
Dochodzimy w tym miejscu - w związku z Kantorowską interpretacją Witkacego
i Schulza - do problemu stosunku Kantora do ekspresjonizmu, kierunku który uważany
jest za zjawisko typowe dla sztuki Europy Środkowej. „Uważam teorię Czystej Formy na
gruncie malarstwa, tak samo jak malarską twórczość Witkacego, przede wszystkim za -
ekspresjonizm. A ja sam jestem przeciwko ekspresjonizmowi. To znaczy: jestem za eks-
presją, a przeciw ekspresjonizmowi" - tak twierdził sam Kantor''. I rzeczywiście ekspre-
sywność wydaje się cechą naczelną dzieł Kantora. Przy ich całościowym oglądzie, takim
jak na ostatniej wystawie retrospektywnej w krakowskim Muzeum Narodowym, zdumie-
wa ich niezwykła jednorodność formalna i kolorystyczna, a także ich jednolitość treścio-
wo-nastrojowa, mimo całego zróżnicowania konwencji i kierunków, które na swojej dro-
dze twórczej przejął Kantor z awangardy światowej. Porównując prace Kantora z pracami
czołowych artystów paryskich lub nowojorskich dostrzega stałą obecność ekspresyjności
jako wiodącego środka oddziaływania wizualnego. Jest to jednak ekspresyjność środko-
woeuropejska, stonowana, chciało by się rzec: na swój sposób elegancka.
Kantor mimo swojego programowego awangardyzmu pozostaje bowiem w obrębie
środkowoeuropejskiej estetyki z jej predylckcjądo nastrojowości, melancholiczności. tłu-
mienia kolorystycznych kontrastów, monochromatyczności, sięganiem do „realności naj-
niższej rangi", świata starych zużytych przedmiotów, do śmietnika. Autorzy wiedeńskiej
wystawy z r. 1987 „Ekspresyjność. Środkowoeuropejska sztuka od r. 1960" pisali we
wstępie, że „z dala od Paryża. Berlina, Mediolanu i Moskwy rozwinęła się prawdziwa
sztuka, której prymarny charakter leży nie w racjonalizującej logice, lecz w gestyczno-
ekspresyjnym odbiorze naszego świata"'-. Zdanie to może dotyczyć również twórczości
Kantora.
TADEUSZ KANTOR - A CENTRAL EUROPEAN ARTIST
S u m m a r y
The '80s witnessed agrowing interest in Central Europę, which in conseąuence of the two world wars
had lost its political entity but had kept alive its cultural, including artistic, patrimony. Thus European art
shaped atter the Paris lashion, or world art moulded upon that of New York, is contrasted with provincial,
Central European art - the art of the present national States severed by trontiers, the peńpheries of Western
Europę, which in the first years of the 20th century still tonned a coherent and si gnili cant artistic region. To
these smal! Central European nations, until recently remaining within the orbit of Soviet influences, the
reminiscences of the bygone "Imperial-Royal" Austria-Hungary Irom the time of Emperor Franz Joseph
'' 7awże.
M. M1 adek, D. Ronte [w:] yeit 7960, katalog wystawy, Museum
des 20. Jalirhunderts, Wien 1987, s. 9.