DOI Artikel:
Miłobędzki, Adam: Architektura i "Architectura" w kulturze północnej Europy: 1550-1620
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0012
A&m tektoniczną i / łub z bardziej bezpośrednią recepcją italianizmu. Artystycz-
M;7oMzb ne kontakty Niderlandów z Francją, Niemcami czy nawet z Hiszpanią stale
przecież przodują wśród tematów badawczych światowej historii sztuki.
Jednakże w zakresie architektury postęp w tych badaniach jest raczej nikły.
Jedyny nieco większy prześwit w tradycyjnym, wąskim widzeniu pojawił
się dopiero nie tak dawno z postulatem nie przykładania do budowłi pół-
nocnych miary włoskiej teorii architektury ani nie stosowania pojęć
w rodzaju "architekt" czy "renesans" na bazie kodu, jakim posługują się
nowocześni historycy architektury włoskiej (Taverne 1981).
Rozszerzenie perspektywy badawczej wypada od pokomplikowania ge-
neralnych kwalifikacji historyczno-stylicznych, bez czego w ogóle nie można
reinterpretować sztuki północnoeuropejskiej zgodnie ze współczesnymi
standardami metodologicnymi. W przeciwieństwie do powszechnego przy-
klejania jej etykiet "Północny Renesans" czy "Północny Manieryzm"
(odniesionych właśnie do kategorii wypracowanych dla sztuki włoskiej) -
w rzeczywistości wiele względów przemawia za traktowaniem niderlan-
dzkiej architektury stulecia 1530-1630 jako kierunku bardziej
postśredniowiecznego niż nowożytnego. Ściślej mówiąc, można ją uznać za
ciągłą kontynuację średniowiecznego budownictwa północnej Europy,
które przechodziło transformację podobną, jaką przeszła - fordc proporhou
grzrdec - architektura rzymska przekształcając się w bizantyjską.
2. Warsztat i typologia. To przedłużenie średniowiecza
w istotnym stopniu wynikało z tradycyjnych, opartych na rzemiośle cecho-
wym systemów inwestowania, które dalej istniały niezależnie od pewnych,
zdążających ku kapitalizmowi zmian w organizacji przedsięwzięć
budowlanych, co uwidoczniło się najpierw na placach budowy wielkich
nowoczesnych fortec (Soły 1976). Nowożytna architektura (w jego obecnym
znaczeniu) wydaje się tu formować nie wcześniej niż około 1620 r.:
reprezentuje ją dopiero późny etap twórczości de Keysera. Jednakże w cią-
gu XVI w. daje się zaobserwować wśród niektórych rzemieślników budow-
lanych pewien wzrost świadomości twórczej (nazwalibyśmy ją artystyczną),
idącej w parze z zainteresowaniem włoskimi formami i z określaniem siebie
jako "architekt". Należy podkreślić, że najwybitniejsi z tych "architektów"
byli równolegle, a nawet często przede wszystkim, czynni w innych
rzemiosłach artystycznych: rzeźbie, malarstwie, złotnictwie, stolarstwie itd.
Ewolucja form architektonicznych odbywała się niejako w warstwie
powierzchownej i także nie rzutowała na dawną podstawową typologię
i systemy strukturalne budynków. Zakłóceniu uległa tylko równowaga
między ich gatunkami funkcjonalnymi, co oczywiście zawisło pośrednio od
reformacji, która nie tylko głęboko przekształciła świat duchowy
inwestorów, ale położyła koniec całemu systemowi produkcji artystycznej,
w większości determinowanemu przez potrzeby religijne. Toteż budow-
nictwo kościelne traciło żywotność na korzyść świeckiego, "cywilnego".
8
M;7oMzb ne kontakty Niderlandów z Francją, Niemcami czy nawet z Hiszpanią stale
przecież przodują wśród tematów badawczych światowej historii sztuki.
Jednakże w zakresie architektury postęp w tych badaniach jest raczej nikły.
Jedyny nieco większy prześwit w tradycyjnym, wąskim widzeniu pojawił
się dopiero nie tak dawno z postulatem nie przykładania do budowłi pół-
nocnych miary włoskiej teorii architektury ani nie stosowania pojęć
w rodzaju "architekt" czy "renesans" na bazie kodu, jakim posługują się
nowocześni historycy architektury włoskiej (Taverne 1981).
Rozszerzenie perspektywy badawczej wypada od pokomplikowania ge-
neralnych kwalifikacji historyczno-stylicznych, bez czego w ogóle nie można
reinterpretować sztuki północnoeuropejskiej zgodnie ze współczesnymi
standardami metodologicnymi. W przeciwieństwie do powszechnego przy-
klejania jej etykiet "Północny Renesans" czy "Północny Manieryzm"
(odniesionych właśnie do kategorii wypracowanych dla sztuki włoskiej) -
w rzeczywistości wiele względów przemawia za traktowaniem niderlan-
dzkiej architektury stulecia 1530-1630 jako kierunku bardziej
postśredniowiecznego niż nowożytnego. Ściślej mówiąc, można ją uznać za
ciągłą kontynuację średniowiecznego budownictwa północnej Europy,
które przechodziło transformację podobną, jaką przeszła - fordc proporhou
grzrdec - architektura rzymska przekształcając się w bizantyjską.
2. Warsztat i typologia. To przedłużenie średniowiecza
w istotnym stopniu wynikało z tradycyjnych, opartych na rzemiośle cecho-
wym systemów inwestowania, które dalej istniały niezależnie od pewnych,
zdążających ku kapitalizmowi zmian w organizacji przedsięwzięć
budowlanych, co uwidoczniło się najpierw na placach budowy wielkich
nowoczesnych fortec (Soły 1976). Nowożytna architektura (w jego obecnym
znaczeniu) wydaje się tu formować nie wcześniej niż około 1620 r.:
reprezentuje ją dopiero późny etap twórczości de Keysera. Jednakże w cią-
gu XVI w. daje się zaobserwować wśród niektórych rzemieślników budow-
lanych pewien wzrost świadomości twórczej (nazwalibyśmy ją artystyczną),
idącej w parze z zainteresowaniem włoskimi formami i z określaniem siebie
jako "architekt". Należy podkreślić, że najwybitniejsi z tych "architektów"
byli równolegle, a nawet często przede wszystkim, czynni w innych
rzemiosłach artystycznych: rzeźbie, malarstwie, złotnictwie, stolarstwie itd.
Ewolucja form architektonicznych odbywała się niejako w warstwie
powierzchownej i także nie rzutowała na dawną podstawową typologię
i systemy strukturalne budynków. Zakłóceniu uległa tylko równowaga
między ich gatunkami funkcjonalnymi, co oczywiście zawisło pośrednio od
reformacji, która nie tylko głęboko przekształciła świat duchowy
inwestorów, ale położyła koniec całemu systemowi produkcji artystycznej,
w większości determinowanemu przez potrzeby religijne. Toteż budow-
nictwo kościelne traciło żywotność na korzyść świeckiego, "cywilnego".
8