Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

jan Haras;'mow;'cz

Doctrina Doctrinarum
Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści
Dzzbszęczu PrzyAazazi z Pruszcza Gdańskiego

Mojej żozzze Haizzzze

Prezbiterium poewangelickiego kościoła parafialnego p.w. Podwyż-
szenia Krzyża Świętego w Pruszczu, niewielkiej osadzie należącej w latach
1454-1793 i 1807-1814 do miasta Gdańska, zdobi cykl ośmiu zawieszonych
na ścianach obrazów, namalowanych olejno na prostokątnych, zamkniętych
górą odcinkiem łuku deskach (il. 1-8). Przedstawiają one uczynki zgodne
i niezgodne z poszczególnymi Przykazaniami Bożymi i pierwotnie było ich
oczywiście dziesięć, co potwierdzają wzmianki w dawniejszej literaturze'.
W czasie ostatniej wojny obrazy ilustrujące czwarte i dziesiąte przykazanie
zaginęły i tylko dzięki przypisowi do krótkiej notki w inwentarzu Heisego*
wiemy dziś, że na obrazie przykazania dziesiątego widniała "postać kobieca
symbolizująca Rozpustę" (niem. WoPust), podobna - zdaniem cytowanego
autora - do personifikacji tego samego występku w Sadzie Ostatecznym
z Dworu Artusa oraz do "namalowanych przez Antoniego Moliera dla
kościoła Mariackiego Cnót kardynalnych", przez co należy zapewne rozu-
mieć słynną Ptz&Pcę jatmuźnzczy z roku 1607.
Obrazy Dziesięciu Przykazań trafiły do Pruszcza w roku 1681 jako dar
burmistrza Krystiana Schródera, ich gdańska proweniencja nie budzi więc
żadnych wątpliwości, a liczne analogie ze wspomnianą PzzMicy /ańmAuicz^
(il. 28, 29), zaginionym, ale znanym z dawnych ilustracji S%dem Ostateczny??!
z Dworu Artusa^ (il. 30), obrazami biblijnymi z Komory Palowej Ratusza
Głównego Miasta", wielowątkowymi moralitetami alegorycznymi w
zbio-
' J. Heise Die Baa-aad Kansfdeaiaaaler der Prouinz Westpreassea, Bd. 1: Poaia<ereZ/en mi? /Sasna/aae der Sfadf
Daazig, Danzig 1884-1887, s. 131; - W. Gyssling /lider; MdZ/er and seiae Sdade. Eta Briirag zar Gesc/acBte der
niederdeatscBea Reaaissaaceaaderei, StraBurg 1917, s. 158 n; - W. Drost Daaziger Ma!erei uom Mitte/atfer Bis zam
Eade des BarocB, Berlin-Leipzig 1938, s. 127.
' Heise, op.cit.
-* T. Labuda "TaBZica /atiaażaicza" /latoaiego Md/Zera z łrościota Mariachego w GdaasZra. ProB/emt/ Aoaogra/iczae,
"Gdańskie Studia Muzealne" III: 1981, s. 141-155.
^ T. Labuda "S^d Ostateczny" /liitoniego Mo/Zera z Dwora /irtasa w GdaasEa. ProMeatt/ Aoaogra/i'!, ibidem, IV:
1985, s. 69-78.
^ T. Labuda Program oBrazowi/ Ro;ao<y PaZowej w gdaastriai Raiasza GZórwrego Miasta, [w:] SzfaBa miast i mie-
szczaństwa XV-XVZ1Z wieZca w Earnyie ŚrodBowowsc/iodaie;. Pod red. J. Harasimowicza, Warszawa 1990, s. 303-316.

55