Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

Architektura i "Architectura"
w kulturze północnej Europy:

1550-1620

Przedmiotem niniejszych rozważań jest architektoniczne pokrycie
wielkiego makroregionu artystycznego, który narastał od schyłku śred-
niowiecza pomiędzy Londynem a Rygą, obejmując niziny pobrzeża Morza
Północnego i Bałtyku. Jego geokulturowy punkt ciężkości leżał, jak
wiadomo, w Niderlandach, tu też najwcześniej były infiltrowane formy
włoskiego renesansu, bardziej zresztą korygując i przyspieszając niż
zmieniając bieg artystycznych przemian. Przed rokiem 1550, sztuka
niderlandzka, pozornie przeorientowana na nowożytną, wzmocnilą swe
dawne wpływy w Anglii, ale przede wszystkim rozkwitła w bogatych,
niegdyś hanzeatyckich metropoliach północnoniemieckich, których
protestanckie społeczeństwa przyciągały coraz liczniejszych niderlandzkich
rzemieślników i artystów, imigrujących z religijnych i / lub ekonomicznych
powodów (Białostocki 1978). Późniejsze rozszczepienie religijne i polityczne
Niderlandów poddało ich południowe prowincje podatności na wpływy
sztuki krajów katolickich, ograniczając do Holandii role głównego centrum
artystycznego dla protestanckich krajów Północy.
1.Kwalifikacja stylowa. Przewodnim tematem zainteresowań
badaczy nowożytnej sztuki kręgu niderlandzkiego - architektura nie jest
i nie była nigdy. Jej badania wyjątkowo wykraczały poza formalistyczne
opisy, powierzchowne analizy i najgeneralniejsze taksonomie (Hitchcock
1978, Kuyper 1980, Ter Kullie 1960, Ter Kullie 1966). Tylko manierystyczna
ornamentyka i kolumnowe porządki, aplikowane do budowli, były przed-
miotem podstawowych, bardziej nowoczesnych studiów nad ich genezą
i symboliką (Forssman 1956, Schele 1965). Szanse głębszego rozumienia
północnoeuropejskiej architektury omawianego okresu otwierały się co
prawda poprzez porównawcze studia nad kulturą artystyczną tych krajów,
w których wpływy niderlandzkie spotykały się z odrębną tradycją archi-

7