DOI Artikel:
Pokora, Jakub: Świat błaznami stoi: Postacie wesołków na renesansowym piecu w gdańskim Dworze Artusa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0203
PoEom
Świat błaznami stoi.
Postacie wesołków na renesansowym piecu
w gdańskim Dworze Artusa*
- "Pnnz łrdP pzeców"
Wspaniały piec w gdańskim Dworze Artusa od wieków budził wielkie
zainteresowanie. Ze względu na wyjątkowy kształt i ogromne rozmiary
zyskał miano "króla wszystkich pieców". Równie bogaty jak dumny Gdańsk
najwyraźniej kpił sobie z przysłowia "Gdzie wielkie piece, tam małe
spichrze".
Zabytek zawsze uznawano za nadzwyczajne dzieło sztuki zduńskiej -
ceramiki bądź kaflarstwa i dlatego nie zwracano większej uwagi na jego
kamiennny cokół. Nic dziwnego, bo piec składał się z przeszło pięciuset
kafli!, z czego do dziś zachowało się ponad czterysta'.
A przecież cokół, jak każda podpora, ma - nomen omen - fundamentalne
znaczenie w programie ideowym zabytku. I jeśli to uwzględnić, okaże się,
że roztoczony na kaflach obraz dostojnego świata władców w towarzystwie
cnót i znaków heraldycznych oraz planet stoi... na błaznach (ił. 1).
Nie roszcząc sobie pretensji do pełnego, a dopiero ostatnio przedsię-
branego, odczytania treści całego dzieła*, przedstawiam próbę wyjaśnienia
wskazanego dysonansu (?). Zanim do tego dojdzie, należy przypomnieć
choćby niektóre fakty.
Za różnoraką pomoc w przygotowywaniu publikacji winien jestem wdzięczność wielu osobom z Gdańska,
Warszawy i Olsztyna. Przede wszystkim mgr Elżbiecie Kilarskiej, a ponadto Jej Małżonkowi - mgr Maciejowi
Kilarskiemu, mgr Barbarze Roi oraz mgr Janowi Michałowi Krzemińskiemu, takoż dr Zuzannie Prószyńskiej, dr
Krystynie Secomskiej, prof. dr hab. Jerzemu Malinowskiemu, mgr Konradowi Nawrockiemu, mgr Michałowi
Gradowskiemu i o. Lucjanowi Puzoniowi OP oraz mgr Andrzejowi Rzempołuchowi.
' Z 508 kafli przetrwało 436, tj. ok. 86 %: zob. E. Kilarska, M. Kilarski Dc?*Rc?????ss??7?ce-Knc/?d()/e7? n?? Dm?z?^f?7*
ArtHsW w;; seincM/ "Keramos", H. 142, Oktober 1993 [cyt. dalej Kilarscy], s. 31-60 (tamże
wcześniejsza literatura na temat pieca i jego konstrukcji, po wielu latach benedyktyńskiej pracy przygotowanej
przez mgr Elżbietę Kilarska z Muzeum Narodowego w Gdańsku). Należy wytknąć, że zabytek w sposób
niewytłumaczalnie pobieżny pootraktowany został w książce: M. Dąbrowska Kn/7c ? p/cce /ćn/lomc ?t? Po/sce rfo
Armio? XVN rmdd?, Wrocław 1987, «Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej» t. LVIII, red. Z. Kamieńska,
s. 163.
- Zob.: Kilarscy, op.cit., s. 35 nn.; materiały konferencji poświęconej Dworowi Artusa w Gdańsku (maj, 1992
r.), wiosną 1995 r. opublikowane w „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego", I:
1992 (szczególnie artykuł: E. Kilarska W przoMł?:? dymioną/ p/eca w D?um'zc /b'f!?s?7 G&??sk??, s. 151-191). -
Prezentowany tu tekst napisałem zanim ukazał się wspomniany rocznik i dlatego w odniesieniu do pieca
powołuję się na literaturę sprzed 1995 r.
199
Świat błaznami stoi.
Postacie wesołków na renesansowym piecu
w gdańskim Dworze Artusa*
- "Pnnz łrdP pzeców"
Wspaniały piec w gdańskim Dworze Artusa od wieków budził wielkie
zainteresowanie. Ze względu na wyjątkowy kształt i ogromne rozmiary
zyskał miano "króla wszystkich pieców". Równie bogaty jak dumny Gdańsk
najwyraźniej kpił sobie z przysłowia "Gdzie wielkie piece, tam małe
spichrze".
Zabytek zawsze uznawano za nadzwyczajne dzieło sztuki zduńskiej -
ceramiki bądź kaflarstwa i dlatego nie zwracano większej uwagi na jego
kamiennny cokół. Nic dziwnego, bo piec składał się z przeszło pięciuset
kafli!, z czego do dziś zachowało się ponad czterysta'.
A przecież cokół, jak każda podpora, ma - nomen omen - fundamentalne
znaczenie w programie ideowym zabytku. I jeśli to uwzględnić, okaże się,
że roztoczony na kaflach obraz dostojnego świata władców w towarzystwie
cnót i znaków heraldycznych oraz planet stoi... na błaznach (ił. 1).
Nie roszcząc sobie pretensji do pełnego, a dopiero ostatnio przedsię-
branego, odczytania treści całego dzieła*, przedstawiam próbę wyjaśnienia
wskazanego dysonansu (?). Zanim do tego dojdzie, należy przypomnieć
choćby niektóre fakty.
Za różnoraką pomoc w przygotowywaniu publikacji winien jestem wdzięczność wielu osobom z Gdańska,
Warszawy i Olsztyna. Przede wszystkim mgr Elżbiecie Kilarskiej, a ponadto Jej Małżonkowi - mgr Maciejowi
Kilarskiemu, mgr Barbarze Roi oraz mgr Janowi Michałowi Krzemińskiemu, takoż dr Zuzannie Prószyńskiej, dr
Krystynie Secomskiej, prof. dr hab. Jerzemu Malinowskiemu, mgr Konradowi Nawrockiemu, mgr Michałowi
Gradowskiemu i o. Lucjanowi Puzoniowi OP oraz mgr Andrzejowi Rzempołuchowi.
' Z 508 kafli przetrwało 436, tj. ok. 86 %: zob. E. Kilarska, M. Kilarski Dc?*Rc?????ss??7?ce-Knc/?d()/e7? n?? Dm?z?^f?7*
ArtHsW w;; seincM/ "Keramos", H. 142, Oktober 1993 [cyt. dalej Kilarscy], s. 31-60 (tamże
wcześniejsza literatura na temat pieca i jego konstrukcji, po wielu latach benedyktyńskiej pracy przygotowanej
przez mgr Elżbietę Kilarska z Muzeum Narodowego w Gdańsku). Należy wytknąć, że zabytek w sposób
niewytłumaczalnie pobieżny pootraktowany został w książce: M. Dąbrowska Kn/7c ? p/cce /ćn/lomc ?t? Po/sce rfo
Armio? XVN rmdd?, Wrocław 1987, «Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej» t. LVIII, red. Z. Kamieńska,
s. 163.
- Zob.: Kilarscy, op.cit., s. 35 nn.; materiały konferencji poświęconej Dworowi Artusa w Gdańsku (maj, 1992
r.), wiosną 1995 r. opublikowane w „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego", I:
1992 (szczególnie artykuł: E. Kilarska W przoMł?:? dymioną/ p/eca w D?um'zc /b'f!?s?7 G&??sk??, s. 151-191). -
Prezentowany tu tekst napisałem zanim ukazał się wspomniany rocznik i dlatego w odniesieniu do pieca
powołuję się na literaturę sprzed 1995 r.
199