DOI Artikel:
Mikocki, Tomasz: Antyczne pierwowzory gdańskiego posągu Neptuna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0050
Tomasz nowożytna Europa odkrywa w roku 1506 '". Tak słynne dzieło, znane bowiem
Mitoch' wcześniej z przekazu Pliniusza (NH 36, 37), ilustrujące doskonałe znany
z relacji Wergiliusza (En. 11,199-227) mit, trafia natychmiast do watykań-
skiego BelwederuA Sławą przerasta chyba wszystkie inne tam zgromadzone
dzieła. Pojawiają się wnet kopie, odlewy gipsowe i brązowe, liczne repliki
i studia^. Pierwsza kopia wielkości naturalnej to dzieło Baccio Bandinellego
z 1523 r. (dziś Uffizi). Słynna brązowa wolna kopia wykonana w roku 1510
przez Jacopo Sansovino, trafia poprzez Wenecję do Francji. Franciszek I, gdy
nie otrzymał pożądanego oryginału, musiał także zadowolić się brązową
kopią: ogród w Fontainebleau (później Tuillerie i Luwr) udekorował brąz
wykonany według gipsowego odlewu zdjętego z oryginału w 1540 r. przez
Primaticcio. Kilka innych późniejszych kopii dekoruje ogrody i pałace
Europy i Anglii. Są one - z powodu kosztów i trudności wykonania -
stosunkowo nieliczne. W celach dydaktycznych wykonuje się natomiast
gipsowe odlewy poszczególnych elementów tej grupy rzeźbiarskiej - i takie
być może służyły naszemu artyście. Pojawiają się np. bardzo liczne odlewy
głowy samego Laokoona, głów jego synów, ciała Laokoona itp. Wolne kopie
miniaturowe w brązie, terakocie, a nawet złocie, wizerunki w gliptyce, na
plakietach brązowych, malowidła na ceramice oraz powtórzenia rysunkowe
i graficzne, które wymagały mniejszego nakładu pracy są szczególnie licz-
ne^. Rytowane spisy rzeźb antycznych zawsze więc zawierają reprodukcję
grupy; poświęcono jej także liczne rysunki, np. Jacopo Sansovino z lat
1506-1508, Giovanniego Antonio da Brescia z 1509 r., Rafaela z 1511, Andrea
del Sarto z ok. 1520 (studium nogi starszego syna, Uffizi), Parmigianino z ok.
1524, rysunek naścienny przypisywany Michałowi Aniołowi, rysunki
Heemskercka z lat 1532-1535, Francesco da Hollanda z lat 1549-1550 i wiele
innych dzieł mniej znanych artystów, a czasem anonimowych^.
Anatomiczny i fizjonomiczny realizm, skrajna ekspresja i różnorodność
układu i wyrazu poszczególnych figur to cechy, które w rzeźbie najbardziej
ceniono. A odwoływało się do niej nie tylko malarstwo rzeźba i grafika, ale
także literatura i poezja. W rzeźbie i malarstwie dzieło to odegrało doniosłą
rolę. Wystarczy wspomnieć jeńców (parę w Luwrze i grupę dla groty
Buontalenti w Ogrodach Boboli, dziś we florenckiej Akademii) lub AposioL
Mateusza (w Akademii Florenckiej) Michała Anioła będących odbiciem
splecionych uściskami węży postaci, kompozycje Tycjana, np.
Zma rhot/cUcs ta u ;'e, (tryptyk w kościele S. Nazaro e Celso w Brescii) a także
dzieła El Greco, Berniniego i Rubensa"'. Wspomnijmy także, że Łaołcoa
^ Rzeźba odkryta z licznymi ubytkami, m.in. rękami postaci, które rekonstruowano od iat 20, najpierw
przez Bandinellego, potem przez Gioan Antonio da Montorsolli, a w latach 1725-1727 przez Cornacchini.
Ostatnie uzupełnienia przeprowadzono po odkryciu w latach dwudziestych XX w. oryginalnej ręki Laokoona.
Różna ikonografia Laokoona - pozycja prawej ręki - na przekazach graficznych i rysunkach to odbicie różnych
uzupełnień i rekonstrukcji rzeźby. Stan pierwotny, bez uzupełnień, zarejestrował np. Marco Dente, cf. von Salis,
op.cit., pł.37,b. Por. także Daltrop, op.cit.
^ Brummer, op.cit., p.75sq.
'' Por. Haskel-Penny, op.cit., p.337 sq., nr 50.
Por. też von Salis, op.cit., p. 136 sq.
^ Ich lista u Bober-Rubinstein, op.cit., p. 154-155.
Por. np. von Salis, op.cit., p. 165 sq.
46
Mitoch' wcześniej z przekazu Pliniusza (NH 36, 37), ilustrujące doskonałe znany
z relacji Wergiliusza (En. 11,199-227) mit, trafia natychmiast do watykań-
skiego BelwederuA Sławą przerasta chyba wszystkie inne tam zgromadzone
dzieła. Pojawiają się wnet kopie, odlewy gipsowe i brązowe, liczne repliki
i studia^. Pierwsza kopia wielkości naturalnej to dzieło Baccio Bandinellego
z 1523 r. (dziś Uffizi). Słynna brązowa wolna kopia wykonana w roku 1510
przez Jacopo Sansovino, trafia poprzez Wenecję do Francji. Franciszek I, gdy
nie otrzymał pożądanego oryginału, musiał także zadowolić się brązową
kopią: ogród w Fontainebleau (później Tuillerie i Luwr) udekorował brąz
wykonany według gipsowego odlewu zdjętego z oryginału w 1540 r. przez
Primaticcio. Kilka innych późniejszych kopii dekoruje ogrody i pałace
Europy i Anglii. Są one - z powodu kosztów i trudności wykonania -
stosunkowo nieliczne. W celach dydaktycznych wykonuje się natomiast
gipsowe odlewy poszczególnych elementów tej grupy rzeźbiarskiej - i takie
być może służyły naszemu artyście. Pojawiają się np. bardzo liczne odlewy
głowy samego Laokoona, głów jego synów, ciała Laokoona itp. Wolne kopie
miniaturowe w brązie, terakocie, a nawet złocie, wizerunki w gliptyce, na
plakietach brązowych, malowidła na ceramice oraz powtórzenia rysunkowe
i graficzne, które wymagały mniejszego nakładu pracy są szczególnie licz-
ne^. Rytowane spisy rzeźb antycznych zawsze więc zawierają reprodukcję
grupy; poświęcono jej także liczne rysunki, np. Jacopo Sansovino z lat
1506-1508, Giovanniego Antonio da Brescia z 1509 r., Rafaela z 1511, Andrea
del Sarto z ok. 1520 (studium nogi starszego syna, Uffizi), Parmigianino z ok.
1524, rysunek naścienny przypisywany Michałowi Aniołowi, rysunki
Heemskercka z lat 1532-1535, Francesco da Hollanda z lat 1549-1550 i wiele
innych dzieł mniej znanych artystów, a czasem anonimowych^.
Anatomiczny i fizjonomiczny realizm, skrajna ekspresja i różnorodność
układu i wyrazu poszczególnych figur to cechy, które w rzeźbie najbardziej
ceniono. A odwoływało się do niej nie tylko malarstwo rzeźba i grafika, ale
także literatura i poezja. W rzeźbie i malarstwie dzieło to odegrało doniosłą
rolę. Wystarczy wspomnieć jeńców (parę w Luwrze i grupę dla groty
Buontalenti w Ogrodach Boboli, dziś we florenckiej Akademii) lub AposioL
Mateusza (w Akademii Florenckiej) Michała Anioła będących odbiciem
splecionych uściskami węży postaci, kompozycje Tycjana, np.
Zma rhot/cUcs ta u ;'e, (tryptyk w kościele S. Nazaro e Celso w Brescii) a także
dzieła El Greco, Berniniego i Rubensa"'. Wspomnijmy także, że Łaołcoa
^ Rzeźba odkryta z licznymi ubytkami, m.in. rękami postaci, które rekonstruowano od iat 20, najpierw
przez Bandinellego, potem przez Gioan Antonio da Montorsolli, a w latach 1725-1727 przez Cornacchini.
Ostatnie uzupełnienia przeprowadzono po odkryciu w latach dwudziestych XX w. oryginalnej ręki Laokoona.
Różna ikonografia Laokoona - pozycja prawej ręki - na przekazach graficznych i rysunkach to odbicie różnych
uzupełnień i rekonstrukcji rzeźby. Stan pierwotny, bez uzupełnień, zarejestrował np. Marco Dente, cf. von Salis,
op.cit., pł.37,b. Por. także Daltrop, op.cit.
^ Brummer, op.cit., p.75sq.
'' Por. Haskel-Penny, op.cit., p.337 sq., nr 50.
Por. też von Salis, op.cit., p. 136 sq.
^ Ich lista u Bober-Rubinstein, op.cit., p. 154-155.
Por. np. von Salis, op.cit., p. 165 sq.
46