DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Doctrina doctrinarum: Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści "Dziesięciu Przykazań" z Pruszcza Gdańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0072
/nn luterańskich katechizmów, tradycyjnie przeciwstawiających nabożeństwo
HnnMimoawz niedzielne zbieraniu drew' ' (il. 13), dla wyraźnego podkreślenia, że trzecie
przykazanie - jak pisał Luter - „nie obchodzi nas, chrześcijan, od strony jego
powierzchownego znaczenia, tyczy się ono bowiem rzeczy całkowicie
zewnętrznych, j ak inne ustanowienia Starego Testamentu, związane z okreś-
lonymi zwyczajami, osobami, czasem i miejscem, od których teraz jesteśmy
wolni przez Chrystusa"^. Ponieważ „święcenie" dnia świętego nie polega
na surowym przestrzeganiu starotestamentowego zakazu wykonywania
wszelkich prac, lecz na słuchaniu Słowa Bożego („Verbum dei ist des hei-
ligen tages heiligtum"^), większym wykroczeniem przeciw temu
przykazaniu jest „niegodna rozrywka", niż praca. Adam Gdacjusz
powoływał się w tym kontekście na znane słowa św. Augustyna: „Melium
est in Sabbatho arare, quam saltare", tłumacząc je jako „Lepiej w niedzielę
orać i bronować aniżeli tańcować"^.
„Prosty sens tego przykazania jest zatem taki - czytamy w Dużym
Kułecłuźnue - skoro święta tak czy owak bywają obchodzone, należy je
przeznaczyć na nauczanie Słowa Bożego, tak aby właściwą funkcją tego dnia
było sprawowanie urzędu kaznodziejskiego dla młodych i prostego ludu""".
Rangę tego nauczania podkreśla na obrazie z Pruszcza zarówno identy-
fikacja kaznodziei z samym Marcinem Lutrem, jak i - w jeszcze większym
stopniu - umieszczenie na pierwszym planie z lewej strony postaci św.
Pawła, „duchowego przewodnika" reformatora z Wittenbergi. To właśnie
do niego odwołał się Luter, pisząc w przedmowie do Dużego Kutec/uzmu:
„A Słowo Boże nie jest jakąś paplaniną, jak np. o Dytrychu z Berna, lecz jak
św. Paweł w liście do Rzymian w v. 1 mówi: „mocą Bożą", tak, zaiste, mocą
Bożą, która sprawia szatanowi dotkliwy ból, nas wielce wzmacnia, pociesza
i wspiera'"". Wśród tych, którzy - jak mówi przywołany przez Lutra werset
Rz. 1, 16 - „nie wstydzą się Ewangelii", i nad którymi roztacza ramiona
w opiekuńczym geście anioł, jest też prawdopodobnie sam Antoni Molier,
stojąca bowiem tuż za św. Pawłem i zwrócona w stronę Lutra postać bliska
jest swymi rysami twarzy domniemanemu autoportretowi artysty ze zna-
nego rysunku Wesoły wieczór w OsfrouufcMiT
W katechizmowym wykładzie trzeciego przykazania czytamy: „Musisz
mieć Słowo Boże stale w sercu, na ustach i w uszach. Gdy zaś serce próżnuje
i Słowo Boże nie rozbrzmiewa, tam wkrada się szatan i zanim się spostrze-
żemy wyrządza szkodę. I przeciwnie, tam, gdzie bierze się je poważnie,
słucha go i rozważa je, ma ono taką moc, że nigdy nie pozostaje bez owocu,
lecz zawsze wzbudza nowe zrozumienie, chęci i nabożność oraz oczyszcza
serce i myśli. Słowo Boże nie jest bowiem zgniłym ani martwym słowem,
^ Chodzi o opisana w Lb 15,32-36 historię o człowieku zbierającym na pustyni drwa w dzień szabatu, który
mocą rozkazu, wydanego Mojżeszowi przez Boga, został przez cała społeczność żydowska wyprowadzony
poza obóz i tam ukamienowany.
7? DK 1973, s. 62.
7" WA, t. 30, cz. 1, s. 32. Zob. także: Meyer, op.cit., s. 205-213.
7^ Gdaq'usz, op.cit., s. 314.
"" DK 1973, s. 63.
Ibidem, s. 45.
"7 Obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku, zob. Gyssiing, op.cit., s. 47-49, tabi.7.
68
HnnMimoawz niedzielne zbieraniu drew' ' (il. 13), dla wyraźnego podkreślenia, że trzecie
przykazanie - jak pisał Luter - „nie obchodzi nas, chrześcijan, od strony jego
powierzchownego znaczenia, tyczy się ono bowiem rzeczy całkowicie
zewnętrznych, j ak inne ustanowienia Starego Testamentu, związane z okreś-
lonymi zwyczajami, osobami, czasem i miejscem, od których teraz jesteśmy
wolni przez Chrystusa"^. Ponieważ „święcenie" dnia świętego nie polega
na surowym przestrzeganiu starotestamentowego zakazu wykonywania
wszelkich prac, lecz na słuchaniu Słowa Bożego („Verbum dei ist des hei-
ligen tages heiligtum"^), większym wykroczeniem przeciw temu
przykazaniu jest „niegodna rozrywka", niż praca. Adam Gdacjusz
powoływał się w tym kontekście na znane słowa św. Augustyna: „Melium
est in Sabbatho arare, quam saltare", tłumacząc je jako „Lepiej w niedzielę
orać i bronować aniżeli tańcować"^.
„Prosty sens tego przykazania jest zatem taki - czytamy w Dużym
Kułecłuźnue - skoro święta tak czy owak bywają obchodzone, należy je
przeznaczyć na nauczanie Słowa Bożego, tak aby właściwą funkcją tego dnia
było sprawowanie urzędu kaznodziejskiego dla młodych i prostego ludu""".
Rangę tego nauczania podkreśla na obrazie z Pruszcza zarówno identy-
fikacja kaznodziei z samym Marcinem Lutrem, jak i - w jeszcze większym
stopniu - umieszczenie na pierwszym planie z lewej strony postaci św.
Pawła, „duchowego przewodnika" reformatora z Wittenbergi. To właśnie
do niego odwołał się Luter, pisząc w przedmowie do Dużego Kutec/uzmu:
„A Słowo Boże nie jest jakąś paplaniną, jak np. o Dytrychu z Berna, lecz jak
św. Paweł w liście do Rzymian w v. 1 mówi: „mocą Bożą", tak, zaiste, mocą
Bożą, która sprawia szatanowi dotkliwy ból, nas wielce wzmacnia, pociesza
i wspiera'"". Wśród tych, którzy - jak mówi przywołany przez Lutra werset
Rz. 1, 16 - „nie wstydzą się Ewangelii", i nad którymi roztacza ramiona
w opiekuńczym geście anioł, jest też prawdopodobnie sam Antoni Molier,
stojąca bowiem tuż za św. Pawłem i zwrócona w stronę Lutra postać bliska
jest swymi rysami twarzy domniemanemu autoportretowi artysty ze zna-
nego rysunku Wesoły wieczór w OsfrouufcMiT
W katechizmowym wykładzie trzeciego przykazania czytamy: „Musisz
mieć Słowo Boże stale w sercu, na ustach i w uszach. Gdy zaś serce próżnuje
i Słowo Boże nie rozbrzmiewa, tam wkrada się szatan i zanim się spostrze-
żemy wyrządza szkodę. I przeciwnie, tam, gdzie bierze się je poważnie,
słucha go i rozważa je, ma ono taką moc, że nigdy nie pozostaje bez owocu,
lecz zawsze wzbudza nowe zrozumienie, chęci i nabożność oraz oczyszcza
serce i myśli. Słowo Boże nie jest bowiem zgniłym ani martwym słowem,
^ Chodzi o opisana w Lb 15,32-36 historię o człowieku zbierającym na pustyni drwa w dzień szabatu, który
mocą rozkazu, wydanego Mojżeszowi przez Boga, został przez cała społeczność żydowska wyprowadzony
poza obóz i tam ukamienowany.
7? DK 1973, s. 62.
7" WA, t. 30, cz. 1, s. 32. Zob. także: Meyer, op.cit., s. 205-213.
7^ Gdaq'usz, op.cit., s. 314.
"" DK 1973, s. 63.
Ibidem, s. 45.
"7 Obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku, zob. Gyssiing, op.cit., s. 47-49, tabi.7.
68