DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Doctrina doctrinarum: Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści "Dziesięciu Przykazań" z Pruszcza Gdańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0076
/HM mrtażać, abym się zmiłował nad cudzoziemcami, wdowami i sirotami, abym
Hnras;moHHcz rad pomagał, a nie miłował ięzykiem, lecz uczynkiem i prawdą"**. Do tak
właśnie rozumianego, aktywnego i efektywnego miłosierdzia, przeciwsta-
wionego przez Lutra „fałszywej świętości Kartuzów""", nawołuje - wraz
z Tablicą /almMŻniczą w kościele Mariackim (il. 28) - obraz piątego
przykazania w Pruszczu.
Nie cudzołóż (il. 5)
Mały Kaiecbizm komentuje to przykazanie słowami: „Mamy się Pana Boga
bać / y onego miłować / abyśmy uczciwy / y wstydliwy Żywot prowadzili
w Słowiech y Uczynkach y aby każdy Małżonkę swoję miłował y w ucz-
ciwości miał""**. Zgodnie z tą wykładnią, czyniącą z małżeństwa rękojmię
„żywota uczciwego i wstydliwego", przedstawiona została na obrazie scena
zaślubin, i to dokładnie według rytuału zawartego w Książeczce ślubne/, którą
Luter dołączył do Małego KafecihznnU'. Ceremonię ślubną ujął reformator w
tej „książeczce" jako akt świecki: „Co Kray to Obyczay, mówi Przysłowie
pospolite. Ponieważ tedy Wesele i Małżeństwo świecką Sprawą iest, tedy
nam Duchownym albo Sługom Kościoła nie należy Praw i ustaw czynić, ani
rządzić nim; ale zostawiamy Miastom i Ziemiom, w tey mierze, każdey,
swoy obyczay i zachowanie, z starodawna trzimane"^. Zgodność z tym
ogólnie sformułowanym stanowiskiem jest na obrazie z Pruszcza
niewątpliwa - i państwo młodzi, i licznie zgromadzeni świadkowie, ubrani
są, jak przewidywał ówczesny gdański obyczaj"**, w poważne, dostojne „stro-
je kościelne", podkreślające doniosłość dokonującego się aktu, brzemien-
nego wszak w skutki dla całego powiązanego siecią gospodarczo-politycz-
no-rodzinnych zależności życia wielkomiejskiego organizmu.
W przeciwieństwie jednak do opisanej przez Karola Ogiera - fakt, że póź-
niejszej nieco - gdańskiej praktyki"", a zgodnie z rekomendacją Lutra
w Książeczce ślubne/, przedstawiona na obrazie ceremonia odbywa się nie
w domu, lecz w kościele, przed ołtarzem, z pewnością dla wyekspono-
wania, że „chociaż to [małżeństwo] świecki stan iest, wszakże iest w Słowie
Bożym Uchwalony, a nie iest od ludzi wymyślony albo ustawiony"'"".
Widzimy na obrazie moment po podaniu sobie przez nowożeńców
„pierścieni ślubnych", gdy pastor - dokładnie tak, jak przewiduje Książeczka
ślubna - „składa ręce ich prawe do kupy, mówiąc: Co Bóg złączył, człowiek
niech żaden nie rozłącza", a następnie stwierdza zawarcie związku
małżeńskiego"". Ponieważ jednak wzrok pastora utkwiony jest w trzymanej
^ Am/n Rnys/d Ogro&cze/c.... s. 81.
^ DK1973, s. 79. Zob. także: Peters D/e Be&n/nn^&r Kn/ech/swen En/hers..., s. 30.
^ MK 1673, s. 13. Zob. także: Meyer, op.cit., s. 231-239; -M. Luther Vo?n ehe//c/ien Eehen M?id andere Sc/iri/fe?:
Rber f//e Ehe. Hrsg. von D. C. G. Lorenz, Stuttgart 1983.
^ Ks/%żeczhn Ś/nbun, D/n Pros/nhów Drz^/z/e Kaznoz/z/ei/sh/w. Przet/moct/n D. Mnrc/nn En/he?'Msn, [w:] MK 1753,
fol. Bsrecto -Bn recto.
^ MK 1753, foł. Bu recto.
^ Bogucka, op.cit., s. 119.
^ Ibidem, s. 122 n.
MK 1753, fol. Bu verso.
i'" Ibidem, fol. Bt/ verso.
72
Hnras;moHHcz rad pomagał, a nie miłował ięzykiem, lecz uczynkiem i prawdą"**. Do tak
właśnie rozumianego, aktywnego i efektywnego miłosierdzia, przeciwsta-
wionego przez Lutra „fałszywej świętości Kartuzów""", nawołuje - wraz
z Tablicą /almMŻniczą w kościele Mariackim (il. 28) - obraz piątego
przykazania w Pruszczu.
Nie cudzołóż (il. 5)
Mały Kaiecbizm komentuje to przykazanie słowami: „Mamy się Pana Boga
bać / y onego miłować / abyśmy uczciwy / y wstydliwy Żywot prowadzili
w Słowiech y Uczynkach y aby każdy Małżonkę swoję miłował y w ucz-
ciwości miał""**. Zgodnie z tą wykładnią, czyniącą z małżeństwa rękojmię
„żywota uczciwego i wstydliwego", przedstawiona została na obrazie scena
zaślubin, i to dokładnie według rytuału zawartego w Książeczce ślubne/, którą
Luter dołączył do Małego KafecihznnU'. Ceremonię ślubną ujął reformator w
tej „książeczce" jako akt świecki: „Co Kray to Obyczay, mówi Przysłowie
pospolite. Ponieważ tedy Wesele i Małżeństwo świecką Sprawą iest, tedy
nam Duchownym albo Sługom Kościoła nie należy Praw i ustaw czynić, ani
rządzić nim; ale zostawiamy Miastom i Ziemiom, w tey mierze, każdey,
swoy obyczay i zachowanie, z starodawna trzimane"^. Zgodność z tym
ogólnie sformułowanym stanowiskiem jest na obrazie z Pruszcza
niewątpliwa - i państwo młodzi, i licznie zgromadzeni świadkowie, ubrani
są, jak przewidywał ówczesny gdański obyczaj"**, w poważne, dostojne „stro-
je kościelne", podkreślające doniosłość dokonującego się aktu, brzemien-
nego wszak w skutki dla całego powiązanego siecią gospodarczo-politycz-
no-rodzinnych zależności życia wielkomiejskiego organizmu.
W przeciwieństwie jednak do opisanej przez Karola Ogiera - fakt, że póź-
niejszej nieco - gdańskiej praktyki"", a zgodnie z rekomendacją Lutra
w Książeczce ślubne/, przedstawiona na obrazie ceremonia odbywa się nie
w domu, lecz w kościele, przed ołtarzem, z pewnością dla wyekspono-
wania, że „chociaż to [małżeństwo] świecki stan iest, wszakże iest w Słowie
Bożym Uchwalony, a nie iest od ludzi wymyślony albo ustawiony"'"".
Widzimy na obrazie moment po podaniu sobie przez nowożeńców
„pierścieni ślubnych", gdy pastor - dokładnie tak, jak przewiduje Książeczka
ślubna - „składa ręce ich prawe do kupy, mówiąc: Co Bóg złączył, człowiek
niech żaden nie rozłącza", a następnie stwierdza zawarcie związku
małżeńskiego"". Ponieważ jednak wzrok pastora utkwiony jest w trzymanej
^ Am/n Rnys/d Ogro&cze/c.... s. 81.
^ DK1973, s. 79. Zob. także: Peters D/e Be&n/nn^&r Kn/ech/swen En/hers..., s. 30.
^ MK 1673, s. 13. Zob. także: Meyer, op.cit., s. 231-239; -M. Luther Vo?n ehe//c/ien Eehen M?id andere Sc/iri/fe?:
Rber f//e Ehe. Hrsg. von D. C. G. Lorenz, Stuttgart 1983.
^ Ks/%żeczhn Ś/nbun, D/n Pros/nhów Drz^/z/e Kaznoz/z/ei/sh/w. Przet/moct/n D. Mnrc/nn En/he?'Msn, [w:] MK 1753,
fol. Bsrecto -Bn recto.
^ MK 1753, foł. Bu recto.
^ Bogucka, op.cit., s. 119.
^ Ibidem, s. 122 n.
MK 1753, fol. Bu verso.
i'" Ibidem, fol. Bt/ verso.
72