Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

29. Antoni Móiler S%d Ostateczny. Obraz w zwieńczeniu TaMicy JatniMŻniczej, 1607 r.
Kościół Mariacki w Gdańsku

tę" i uderzają niekiedy w iście profetyczny ton, z drugiej zaś strony są jakby
projekcją ideału wychowawczego luterańskiej ortodoksji - owego "nowego
posłuszeństwa'"^, nie będącego już prostym skutkiem zewnętrznego
("primus usus legis") i wewnętrznego ("secundus usus legis") przymusu
Prawa. Tym, co łączy prawdziwą Pokutę - uświadomienie sobie własnej
bezgranicznej grzeszności, z "nowym posłuszeństwem" - "dobrymi uczyn-
kami Prawa" ("tertius usus legis"), jest w ujęciu Moliera, podobnie jak
w Fonitttic zgntń/, głęboka wiara w Chrystusa""'. Personifikacja Wiary nie jest
już na jego obrazach, jak to jeszcze w poł. XVI w. zdarzało się w ilustracjach
niektórych luterańskich katechizmów (il. 27), przeciwstawiana Przykaza-
niom Bożym, lecz z tych Przykazań, ściśle - z pierwszego, najważniejszego
przykazania, wynika, jako ich główna "Cnota", z której, a następnie dalej
kolejno z siebie, "wyrastają" w bezpośrednim związku przyczynowo-skut-
kowym inne "Cnoty" - Miłość (Miłosierdzie), Nadzieja, Pokora, Cierpliwość
i Stałość"" Personifikacja Wiary nie depcze w dziełach Moliera tablic Przyka-
zań, lecz - jak na rewersie retabulum ołtarzowego w kościele św. Katarzyny
(1610) - największy grzech przeciwko Przykazaniom: "bałwochwalstwo",
którego wcieleniem stała się tu charakterystyczna dla moralistyki luterań-
skiej początku XVII wieku postać "Pani Świat".

Na temat wpływu idei "nowego posłuszeństwa" na sztukę łuterańska wczesnego XVII wieku: M. Scharfe
Epanyiiscke AndnckfsMider. Studia; zt; Ittfenfio;; ;;;;d Fttnktion des Bddesder frdmmiyke;tsgesct;ic/;te uorHekmiicii des
schuwMschet; Reitmes, Stuttgart 1968, s. 260-263; - Lieske, op. cit., s. 138-141; - ). Harasimowicz Treści i /unkcje
ideowe sztuki śięskiej rejt)ł*mac/i 1520-1650, Wrocław 1986, s. 156-159,162,171-173.
Por. R. Bring Des Vcri:ćif;;is po<; Giet;5at tmd Werken i;t der /:<ti;orisci;e!; Tlteoioyie, Mtinchen 1955; - A. Peters
Giaa&e ;;;;d Werk. Ltdkers Reci;f/erti^;;;;^stei;re im Licide der Hei/i^en Sc/irifi, Hamburg 1962; - O. Modałsłi Dos
Gericitt naci; de;; Werke;;, Gótingen 1963.
'"7 Najobszerniejsza wykładnię "cnót pierwszego przykazania" zawierają kazania katechizmowe Jana Arndta
- zob. Der^entzeCefeckismus/Erst/ic/;sectdziy Pred;^fe;;et^eiegf tatderkiaret, s. 14-17,263 n.

95