DOI Artikel:
Sulerzyska, Teresa: Alegoria Wolności w gdańskiej grafice ilustracyjnej XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0170
Teresa
SM/erzt/sA:a
władców miastom, warstwom społecznym łub pojedynczym jednostkom^.
W wywodach swych posłużył się licznymi przykładami, odnoszącymi się
w znacznej mierze do Polski i Prus Królewskich. Podstawowym dążeniem
autora było uzasadnienie konieczności przestrzegania obowiązujących
ustaw i przepisów prawa, o ile nie występują one przeciwko poczuciu
sprawiedliwości i dobrych obyczajów. Wiążąca się z tym idea wolności,
w różnym kontekście i interpretacji, często występuje na kartach jego
rozważań, zwłaszcza w rozdziale dziesiątym De pnudegiorMM DMrahone,
0&seruah'o7ie ef Conseniahołie, w części: QMah's hherias coMseruandg i Dos hher-
iahs dhhaiMS seruehu. Curicke stwierdza tam między innymi, iż stany
i porządki Rzeczypospolitej, a także ci, którzy w niej sprawują urzędy, nie
mogą swoich obowiązków spełniać chwalebniej, jak broniąc praw i przy-
wilejów, chronionych i nieuszczuplonych, przed czyjąkolwiek
niesprawiedliwością, i przekazując je potomnym, w pierwszym rzędzie te,
które dotyczą sumienia, życia i majątku, wolności zarówno ducha jak ciała*".
Wolność bowiem nie tylko jest nieoceniona, lecz jest i darem najwspa-
nialszym, którym Bóg Najwyższy umiłowanych przez siebie łaskawie zwykł
błogosławić; a kto tego nie rozumie, jest ślepy, kto o to nie dba, jest głupi, kto
nie przychyla się do tego jednomyślnie, sam sobie jest wrogiem i życzy źle
swojej ojczyźnie. Do wolności, która jest dana przez naturę, pałają miłością
tak rozumne jak i nierozumne stworzenia, i każdy jej pozbawiony dąży do
niej, a osiągniętej broni. Curicke daje różne przykłady obrony wolności
ojczyzny i wolności osobistej. Jednocześnie przestrzega przed nadużyciem
wolności i samowolą, które zwykle powodują utratę swobód, oraz przed
tymi, co szermując i zasłaniając się obroną wolności, dążą bądź do użycia
władzy przeciw obywatelom, bądź też do obalenia władzy.
Dolną część niewielkiej ryciny (117 x 61 mm) do książki Curickego
wypełniają dwa kartusze z tytulaturą (mniejszy analogiczny do kartusza
w tytule do Polonii), zaś od góry kompozycję zamyka draperia na kształt
kotary odsuniętej na boki i podwieszonej w narożach. Ponad kartuszami, na
tle dalekiego pejzażu, siedzi personifikacja Wolności w długiej i szerokiej
sukni, unosząc w prawej dłoni kapelusz, a w lewej dokument z pieczęciami,
który oznacza tu pismo obwieszczające przywileje czy inne rozporządzenia
władzy*". Po bokach widoczne są dwa ptaki, jeden w klatce a drugi na
wolności. Klatka na ptaki symbolizowała uwięzienie, pozbawienie wolności,
a ptak w klatce wyrażał prócz tego także nadzieję na uzyskanie wolności
i ocalenie^''. Wyobrażone tu przeciwstawienie takich dwóch ptaków,
^ Zob.: L. Mokrzecki W krę^u prac /ustort/ków ydańsktck XVII wieku, Gdańsk 1974, s. 176-180; - tenże Pisarstwo
/uston/czue w Gdańsku w okresie iwroku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu
Gdańskiego. Pedagogika, Psychologia, Historia wychowania" 1973, z. 2, s. 95-110.
^ Curicke Commadanus..., s. 263. Jeszcze na s. 269 autor powtarza, iż strażnicy woiności powinni mieć na
wzgiędzie to, by wytrwale czuwać nad bezpieczeństwem swobód i ten kwiat zachować nietknięty, niech nie
pozwalają ich uszczuplić ani naruszyć. Najważniejsze jego wypowiedzi dotyczące wolności, zob. s. 261,263-270,
275-278. Przekład tekstów łacińskich zawdzięczam mgr Lechowi Kozińskiemu.
^ Por. aiegoryczna rycinę tytułowa do: P.Bor Christieensoon Oorsprouck ktym..., Utrecht 1595. Stojący tam
z prawej strony mężczyzna w zbroi trzyma analogiczny dokument z trzema pieczęciami i napisem PLACAPEN
(hol. piakkaat, nakaz, rozporządzenie, przepis), zaś pod prawa noga ma dokument z jedna pieczęcią i napisem
PRiWLEGE. Egz. w Bibliotece Gdańskiej PAN, Uph. f.1085, nr 1.
A. de Vries, op.cit., s. 48, poz. 0.5, s. 49,75.
166
SM/erzt/sA:a
władców miastom, warstwom społecznym łub pojedynczym jednostkom^.
W wywodach swych posłużył się licznymi przykładami, odnoszącymi się
w znacznej mierze do Polski i Prus Królewskich. Podstawowym dążeniem
autora było uzasadnienie konieczności przestrzegania obowiązujących
ustaw i przepisów prawa, o ile nie występują one przeciwko poczuciu
sprawiedliwości i dobrych obyczajów. Wiążąca się z tym idea wolności,
w różnym kontekście i interpretacji, często występuje na kartach jego
rozważań, zwłaszcza w rozdziale dziesiątym De pnudegiorMM DMrahone,
0&seruah'o7ie ef Conseniahołie, w części: QMah's hherias coMseruandg i Dos hher-
iahs dhhaiMS seruehu. Curicke stwierdza tam między innymi, iż stany
i porządki Rzeczypospolitej, a także ci, którzy w niej sprawują urzędy, nie
mogą swoich obowiązków spełniać chwalebniej, jak broniąc praw i przy-
wilejów, chronionych i nieuszczuplonych, przed czyjąkolwiek
niesprawiedliwością, i przekazując je potomnym, w pierwszym rzędzie te,
które dotyczą sumienia, życia i majątku, wolności zarówno ducha jak ciała*".
Wolność bowiem nie tylko jest nieoceniona, lecz jest i darem najwspa-
nialszym, którym Bóg Najwyższy umiłowanych przez siebie łaskawie zwykł
błogosławić; a kto tego nie rozumie, jest ślepy, kto o to nie dba, jest głupi, kto
nie przychyla się do tego jednomyślnie, sam sobie jest wrogiem i życzy źle
swojej ojczyźnie. Do wolności, która jest dana przez naturę, pałają miłością
tak rozumne jak i nierozumne stworzenia, i każdy jej pozbawiony dąży do
niej, a osiągniętej broni. Curicke daje różne przykłady obrony wolności
ojczyzny i wolności osobistej. Jednocześnie przestrzega przed nadużyciem
wolności i samowolą, które zwykle powodują utratę swobód, oraz przed
tymi, co szermując i zasłaniając się obroną wolności, dążą bądź do użycia
władzy przeciw obywatelom, bądź też do obalenia władzy.
Dolną część niewielkiej ryciny (117 x 61 mm) do książki Curickego
wypełniają dwa kartusze z tytulaturą (mniejszy analogiczny do kartusza
w tytule do Polonii), zaś od góry kompozycję zamyka draperia na kształt
kotary odsuniętej na boki i podwieszonej w narożach. Ponad kartuszami, na
tle dalekiego pejzażu, siedzi personifikacja Wolności w długiej i szerokiej
sukni, unosząc w prawej dłoni kapelusz, a w lewej dokument z pieczęciami,
który oznacza tu pismo obwieszczające przywileje czy inne rozporządzenia
władzy*". Po bokach widoczne są dwa ptaki, jeden w klatce a drugi na
wolności. Klatka na ptaki symbolizowała uwięzienie, pozbawienie wolności,
a ptak w klatce wyrażał prócz tego także nadzieję na uzyskanie wolności
i ocalenie^''. Wyobrażone tu przeciwstawienie takich dwóch ptaków,
^ Zob.: L. Mokrzecki W krę^u prac /ustort/ków ydańsktck XVII wieku, Gdańsk 1974, s. 176-180; - tenże Pisarstwo
/uston/czue w Gdańsku w okresie iwroku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu
Gdańskiego. Pedagogika, Psychologia, Historia wychowania" 1973, z. 2, s. 95-110.
^ Curicke Commadanus..., s. 263. Jeszcze na s. 269 autor powtarza, iż strażnicy woiności powinni mieć na
wzgiędzie to, by wytrwale czuwać nad bezpieczeństwem swobód i ten kwiat zachować nietknięty, niech nie
pozwalają ich uszczuplić ani naruszyć. Najważniejsze jego wypowiedzi dotyczące wolności, zob. s. 261,263-270,
275-278. Przekład tekstów łacińskich zawdzięczam mgr Lechowi Kozińskiemu.
^ Por. aiegoryczna rycinę tytułowa do: P.Bor Christieensoon Oorsprouck ktym..., Utrecht 1595. Stojący tam
z prawej strony mężczyzna w zbroi trzyma analogiczny dokument z trzema pieczęciami i napisem PLACAPEN
(hol. piakkaat, nakaz, rozporządzenie, przepis), zaś pod prawa noga ma dokument z jedna pieczęcią i napisem
PRiWLEGE. Egz. w Bibliotece Gdańskiej PAN, Uph. f.1085, nr 1.
A. de Vries, op.cit., s. 48, poz. 0.5, s. 49,75.
166