Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

2. Płytka z płaskorzeźbą Dyła Sowizdrzała (?), wtórnie umieszczona na piecu w gdańskim
Dworze Artusa

Najbardziej nas interesująca strefa cokołowa, o ile wiem, została rozwią-
zana w sposób nie spotykany na piecach XVI w., co dotyczy formy, jak
i treści''. A tymczasem pozostaje niedostatecznie zbadana. Informacje w fun-
damentalnej pracy o gdańskim Dworze Artusa, ogłoszone przez Paula
Simsona w 1900 r., są nader lakoniczne. Ograniczają się do wzmianki
o czarnych podporach w rodzaju pilastrów, między którymi na czerwonym
tle umieszczono płaskorzeźbione figury kobiece i męskie. Najdokładniejszy,
acz niewystarczający dla naszych potrzeb, opis strefy cokołowej ukazał się
dopiero ostatnimi laty: Elżbieta i Maciej Kilarscy między innymi ziden-
tyfikowali wszystkie reliefy, wprawdzie bez analizy ich formy, ale za to
z próbą interpretacji treści, o czym będzie mowa w innym miejscu. Janusz

znaczeniem słowa Ulenspiegel (czyścić zadek), a co za tym idzie - z tzw. utrzyjzadkami, szeroko opisanymi
przez Rabelais'go ( o etymologii ostatnio: M. Słowiński, B/nzcn. Dzie/f postaci ? /Mdh/rcM, Poznań 1990, s. 260; o
"utrzyjzadkach" i ich symbolice: M. Bachtin Trwrczość Frnnc/szAw n /htionw śrońnonfłdczn z
/'pMfSfzzmzt, prze!. A. i A. Goreniowie, oprać. S. Balbus, Kraków 1975, s. 504-510). I wreszcie do zbadania pozostaje
problem, czy umieszczenie takiego przedstawienia na gdańskim piecu, doskonale uzupełniające watek błazeński
strefy cokołowej, a równocześnie wykorzystywane do robienia kawałów - obcym przybyszom kazano mierzyć
wspólnego z ikonografią sceny z Marchołtem w piecu (por. np. drzeworyt z 1526 r., reprodukopwany w: K.
Piekarski Pn?ymcNh/ czfercc/? zz/czzzozzt/c/z Mzzrc/zo/f;?, "Pamiętnik Literacki" XXXII: 1935, il. na s. 43).
' W piecach z ok. 1550 r., jeśli strefa cokołowa spoczywała bezpośrednio na posadzce, jak w Gdańsku,
wówczas przeważnie była murowana z cegły czy kamienia lub lepiona z gliny (wtedy czasami obłożona
kaflami), i przeważnie bez dekoracji. Zob. np. R. Franz Der Kndie/ti/ĆH. &;sfdn/;iy ł/;;<i Kinistycsc/nc/łf/idie
EnhdLi/niły w;?; Miffc/d/fcr b/s zum Ausyn/ty K/oss/z/sums, Graz 1969, passim.

202