DOI article:
Grochowska, Weronika: Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi w Gdańsku: o specyfice konstrukcji, ikonografii i funkcji gdańskich predell
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0027
drzwiczki. Wiadomo zatem, że predellę otwierano prawdopodobnie dzięki
ścianie frontowej (co najmniej jedna deska była ruchoma) oraz drzwiczkom,
które zapewniały dostęp do dolnej części skrzyni. Przypuszczalnie zastosowano
tu rozwiązanie podobne do tego, które wykorzystano w predelli ze Zwiastowa-
niem i prorokami z ołtarza św. Doroty, prawdopodobnie jednak na mniejszą
skalę (na przykład wprowadzając tylko jedną strefę przegródek lub zostawiając
jedną długą półkę). Obecnie otwarcie predelli jest niemożliwe, gdyż jej przed-
nia ściana została unieruchomiona w trakcie prac konserwatorskich, a klucz
do zamka zaginął.
Na terenie Gdańska pojawiły się również predelle, w których ściana fron-
towa była w całości otwierana. Zachowały się dwa takie przykłady: predella
z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem35 (il. 19), której
lico składa się z dwóch poziomych, ruchomych desek, połączonych zawia-
sami, oraz predella z Koronacją Marii w otoczeniu proroków z ołtarza Bractwa
Kapłańskiego NMP (por. il. 4, 20-22), której front tworzą trzy ruchome deski.
Ze studiów
nad gotyckimi
nastawami...
II. 19. Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem, 1435-1440, kościół
Najświętszej Marii Panny, Gdańsk, fot. Paweł Wroniak
Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem jest
najstarszym zachowanym gdańskim przykładem prostej predelli skrzyniowej
w kształcie poziomego prostopadłościanu bez konsol. Znaczne ubytki spra-
wiają, że nie wiadomo, czy miała ona drzwiczki na bocznych ściankach oraz
w jaki sposób rozwiązano jej wnętrze. Jednak zachowane okucia (zawiasy
i okucia zamków) i ich rozmieszczenie świadczą jednoznacznie o tym, że cała
ściana frontowa była elementem ruchomym. W związku z tym wydaje się,
że predella nie miała bocznych drzwiczek, ponieważ byłyby one zbędne.
35 Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem, około 1435-1440,
Gdańsk, kościół Panny Marii, pierwotnie w kaplicy św. Antoniego, obecnie w kaplicy Wszyst-
kich Świętych, warsztat gdański, predella skrzyniowa drewniana, pole obrazowe: tempera
na desce, skrzynia: wys. 67 cm, szer. 240 cm, gł. 49 cm (możliwe, że pierwotnie inna), pole
obrazowe: wys. 53,5 cm, szer. 226 cm, Dobrzeniecki, Malarstwo tablicowe..., s. 134-135, nr kat.
40, tam wcześniejsza literatura.
21
ścianie frontowej (co najmniej jedna deska była ruchoma) oraz drzwiczkom,
które zapewniały dostęp do dolnej części skrzyni. Przypuszczalnie zastosowano
tu rozwiązanie podobne do tego, które wykorzystano w predelli ze Zwiastowa-
niem i prorokami z ołtarza św. Doroty, prawdopodobnie jednak na mniejszą
skalę (na przykład wprowadzając tylko jedną strefę przegródek lub zostawiając
jedną długą półkę). Obecnie otwarcie predelli jest niemożliwe, gdyż jej przed-
nia ściana została unieruchomiona w trakcie prac konserwatorskich, a klucz
do zamka zaginął.
Na terenie Gdańska pojawiły się również predelle, w których ściana fron-
towa była w całości otwierana. Zachowały się dwa takie przykłady: predella
z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem35 (il. 19), której
lico składa się z dwóch poziomych, ruchomych desek, połączonych zawia-
sami, oraz predella z Koronacją Marii w otoczeniu proroków z ołtarza Bractwa
Kapłańskiego NMP (por. il. 4, 20-22), której front tworzą trzy ruchome deski.
Ze studiów
nad gotyckimi
nastawami...
II. 19. Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem, 1435-1440, kościół
Najświętszej Marii Panny, Gdańsk, fot. Paweł Wroniak
Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem jest
najstarszym zachowanym gdańskim przykładem prostej predelli skrzyniowej
w kształcie poziomego prostopadłościanu bez konsol. Znaczne ubytki spra-
wiają, że nie wiadomo, czy miała ona drzwiczki na bocznych ściankach oraz
w jaki sposób rozwiązano jej wnętrze. Jednak zachowane okucia (zawiasy
i okucia zamków) i ich rozmieszczenie świadczą jednoznacznie o tym, że cała
ściana frontowa była elementem ruchomym. W związku z tym wydaje się,
że predella nie miała bocznych drzwiczek, ponieważ byłyby one zbędne.
35 Predella z Ostatnią Wieczerzą, Marią z Dzieciątkiem i św. Hieronimem, około 1435-1440,
Gdańsk, kościół Panny Marii, pierwotnie w kaplicy św. Antoniego, obecnie w kaplicy Wszyst-
kich Świętych, warsztat gdański, predella skrzyniowa drewniana, pole obrazowe: tempera
na desce, skrzynia: wys. 67 cm, szer. 240 cm, gł. 49 cm (możliwe, że pierwotnie inna), pole
obrazowe: wys. 53,5 cm, szer. 226 cm, Dobrzeniecki, Malarstwo tablicowe..., s. 134-135, nr kat.
40, tam wcześniejsza literatura.
21