DOI Artikel:
Grochowska, Weronika: Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi w Gdańsku: o specyfice konstrukcji, ikonografii i funkcji gdańskich predell
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0034
Weronika
Grochowska
Najczęściej na gdańskich predellach można oglądać wizerunki Marii
(Maria z Dzieciątkiem) lub sceny z jej życia (Zwiastowanie, Nawiedzenie, Boże
Narodzenie, Koronacja). Matka Boska występuje również jako jedna z postaci
w przedstawieniach o wymowie dogmatycznej (z Chrystusem jako Mężem
Boleści czy też w asyście Kolegium Apostolskiego). Licznie reprezentowana
tematyka maryjna wynika przede wszystkim z tego, iż większość predell
pochodzi z kościoła Mariackiego.
Popularne są również przedstawienia o wymowie eucharystycznej (Ostat-
nia Wieczerza, Mąż Boleści, Dwunastu Apostołów). Wśród nich zwraca uwagę
predella z Ostatnią Wieczerzą ukazaną pomiędzy wizerunkami Tronującej
Mari z Dzieciątkiem oraz św. Hieronima - takie zestawienie tematów jest nie-
zwykle rzadkie, a na terenie Pomorza nie ma analogii.
Na predellach występują również sceny z Pasji, Chrystus Zmartwychwstały,
Cztery Święte Dziewice, ahistoryczne wizerunki innych świętych lub sceny
męczeństwa świętych (na przykład św. Adriana). Poza Gdańskiem te ostat-
nie sceny pojawiały się w programach predell niezwykle rzadko. Do niespo-
tykanych wyobrażeń na predellach należą też połączone sceny Traditio Legis
i Traditio Claris oraz towarzyszące jej muszle św. Jakuba. Inny niezwykle cie-
kawy przypadek stanowi predella fundacji Filipa Bischofa, której wymowa,
poprzez wyobrażenia Trójcy Świętej (w wyjątkowej redakcji ikonograficznej)
i Zmartwychwstania (na awersach) oraz wizerunki fundatora i jego rodziny
(na rewersach), dotyczy kwestii odkupienia49.
Dobór tematów na gdańskich predellach był uwarunkowany różnymi
względami. Usytuowanie predelli bezpośrednio na ołtarzu - symbolicznym
lub rzeczywistym grobie zawierającym relikwie - sprawiało, że pojawiały się
na niej tematy pasyjne. Tematyka eucharystyczna wynikała z ofiarnej funkcja
ołtarza. Natomiast widniejący na predellach święci odzwierciedlali preferencje
i oczekiwania fundatorów.
Podstawową funkcją predell było wyniesienie szafy ołtarza ponad poziom
mensy, co pozwalało na swobodne operowanie ruchomymi skrzydłami
nastawy. Predelle pełniły także inne ważne role. Nastawy ołtarzowe obok
funkcji liturgicznych, estetycznych i ikonograficznych reprezentowały swoich
fundatorów. Na predellach umieszczano ich herby lub wizerunki. W Gdań-
sku można je zobaczyć na predelli z Chrystusem i apostołami z ołtarza Trójcy
Świętej oraz predelli z Koronacją Marii przez Trójcę Świętą w otoczeniu świę-
tych z ołtarza św. św. Kośmy i Damiana. Innym ciekawym przypadkiem jest
również zaginiona predella ze św. Antonim - w prawym dolnym rogu jej
ściany frontowej ukazano zapewne samego fundatora, klęczącego z dłońmi
złożonymi do modlitwy. W predelli fundacji Filipa Bischofa, według przekazu
Kussina, na rewersach kwater (skrzydeł?) znajdowały się wizerunki nie tylko
samego Bischofa, lecz także jego żony i dzieci.
49 Labuda, Malarstwo tablicowe..., s. 190.
28
Grochowska
Najczęściej na gdańskich predellach można oglądać wizerunki Marii
(Maria z Dzieciątkiem) lub sceny z jej życia (Zwiastowanie, Nawiedzenie, Boże
Narodzenie, Koronacja). Matka Boska występuje również jako jedna z postaci
w przedstawieniach o wymowie dogmatycznej (z Chrystusem jako Mężem
Boleści czy też w asyście Kolegium Apostolskiego). Licznie reprezentowana
tematyka maryjna wynika przede wszystkim z tego, iż większość predell
pochodzi z kościoła Mariackiego.
Popularne są również przedstawienia o wymowie eucharystycznej (Ostat-
nia Wieczerza, Mąż Boleści, Dwunastu Apostołów). Wśród nich zwraca uwagę
predella z Ostatnią Wieczerzą ukazaną pomiędzy wizerunkami Tronującej
Mari z Dzieciątkiem oraz św. Hieronima - takie zestawienie tematów jest nie-
zwykle rzadkie, a na terenie Pomorza nie ma analogii.
Na predellach występują również sceny z Pasji, Chrystus Zmartwychwstały,
Cztery Święte Dziewice, ahistoryczne wizerunki innych świętych lub sceny
męczeństwa świętych (na przykład św. Adriana). Poza Gdańskiem te ostat-
nie sceny pojawiały się w programach predell niezwykle rzadko. Do niespo-
tykanych wyobrażeń na predellach należą też połączone sceny Traditio Legis
i Traditio Claris oraz towarzyszące jej muszle św. Jakuba. Inny niezwykle cie-
kawy przypadek stanowi predella fundacji Filipa Bischofa, której wymowa,
poprzez wyobrażenia Trójcy Świętej (w wyjątkowej redakcji ikonograficznej)
i Zmartwychwstania (na awersach) oraz wizerunki fundatora i jego rodziny
(na rewersach), dotyczy kwestii odkupienia49.
Dobór tematów na gdańskich predellach był uwarunkowany różnymi
względami. Usytuowanie predelli bezpośrednio na ołtarzu - symbolicznym
lub rzeczywistym grobie zawierającym relikwie - sprawiało, że pojawiały się
na niej tematy pasyjne. Tematyka eucharystyczna wynikała z ofiarnej funkcja
ołtarza. Natomiast widniejący na predellach święci odzwierciedlali preferencje
i oczekiwania fundatorów.
Podstawową funkcją predell było wyniesienie szafy ołtarza ponad poziom
mensy, co pozwalało na swobodne operowanie ruchomymi skrzydłami
nastawy. Predelle pełniły także inne ważne role. Nastawy ołtarzowe obok
funkcji liturgicznych, estetycznych i ikonograficznych reprezentowały swoich
fundatorów. Na predellach umieszczano ich herby lub wizerunki. W Gdań-
sku można je zobaczyć na predelli z Chrystusem i apostołami z ołtarza Trójcy
Świętej oraz predelli z Koronacją Marii przez Trójcę Świętą w otoczeniu świę-
tych z ołtarza św. św. Kośmy i Damiana. Innym ciekawym przypadkiem jest
również zaginiona predella ze św. Antonim - w prawym dolnym rogu jej
ściany frontowej ukazano zapewne samego fundatora, klęczącego z dłońmi
złożonymi do modlitwy. W predelli fundacji Filipa Bischofa, według przekazu
Kussina, na rewersach kwater (skrzydeł?) znajdowały się wizerunki nie tylko
samego Bischofa, lecz także jego żony i dzieci.
49 Labuda, Malarstwo tablicowe..., s. 190.
28