DOI Artikel:
Tomaszewska, Iga: Dzielnica mieszkaniowa Zaspa w Gdańsku. Marzenie a rzeczywistość
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0211
Iga Tomaszewska
Dzielnica mieszkaniowa Zaspa w Gdańsku.
Marzenie a rzeczywistość
Polskie wielkie zespoły mieszkaniowe czasów socjalistycznych, określane pogar-
dliwie „blokowiskami”, są tworem niechcianym, niechlubnym zapisem minionej
rzeczywistości1. Wynika to z typowości zastosowanych rozwiązań, nastawionych
raczej na „upychanie” mas ludzkich w betonowych pudełkach niż na formowanie
środowiska respektującego potrzeby człowieka. Pod ciężarem owego proble-
matycznego dziedzictwa zapomina się o poprzedzającym wzniesienie dzielnicy
czy osiedla projekcie, rejestracji pierwotnej wizji autorów, odbiegającej często
od ostatecznej realizacji.
Niniejszy artykuł przedstawia złożoną koncepcję dzielnicy na obszarze
byłego lotniska Gdańsk Wrzeszcz. Jest próbą udowodnienia wartości ujętych
w niej rozwiązań oraz odpowiedzi na pytanie, czy udało się uzgodnić teoretyczne
opracowanie z rzeczywistością2.
Konkurs na projekt zagospodarowania przestrzennego terenów polotnisko-
wych został rozpisany w 1968 r.3 na zlecenie Powszechnej Spółdzielni Miesz-
kaniowej Przymorze w porozumieniu z Towarzystwem Urbanistów Polskich4.
Na etapie kształtowania koncepcji nowej dzielnicy używano roboczej nazwy
„Lotnisko”5. Zgodę na przeprowadzenie konkursu wydało Ministerstwo Budow-
nictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Miał on charakter ogólnopolski,
zamknięty, a jego przeprowadzenie zlecono Stowarzyszeniu Architektów i Urba-
nistów Polskich. Do udziału zaproszono jedenaście doświadczonych zespołów.
1 Artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej Dzielnica mieszkaniowa Zaspa w Gdańsku.
Projekt i realizacja, napisanej pod kierunkiem dr Dariusza Konstantynowa na seminarium dr Jacka
Friedricha w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego i obronionej w 2017 r.
2 Najgłębszą jak do tej pory analizą dzielnicy wydaje się publikacja: Jan Daniluk, Jarosław
Wasielewski, Dolny Wrzeszcz i Zaspa, Gdańsk 2012. Cennym źródłem są materiały archiwalne
gdańskich placówek: SARP Wybrzeże, Archiwum Państwowego, Archiwum Wydziału Urbanistyki
i Architektury Urzędu Miejskiego, a także prasa fachowa, artykuły z gazet lokalnych i regionalnych.
Ograniczone rezultaty przyniosła kwerenda przeprowadzona w archiwum spółdzielni na Zaspie
(w S.M. „Młyniec” znajdują się jedynie zdjęcia projektów konkursowych), natomiast negatywnym
wynikiem zakończyła się kwerenda w archiwum spółdzielni na Przymorzu oraz w Pomorskim
Urzędzie Wojewódzkim.
3 Nina Smolarz, Model intymności, „Litery: magazyn społeczno-kulturalny Wybrzeża” 1969,
nr 8, s. 1.
4 Wiesław Gruszkowski, Nowa dzielnica mieszkaniowa w Gdańsku. Konkurs zamknięty
SARP nr 423, „Architektura” 1970, nr 8, s. 276.
5 Dopiero konkurs zorganizowany w 1972 r. przez Prezydium Rady Narodowej i „Głos
Wybrzeża” wyłonił oficjalną nazwę dzielnicy. Wygrała „Zaspa”, którą zgłosił architekt Jerzy Stan-
kiewicz - nazwa, słuszna ze względów historycznych, odnosiła się do występującego na tym
obszarze wiele wieków wcześniej jeziora, a później także wsi.
211
Dzielnica mieszkaniowa Zaspa w Gdańsku.
Marzenie a rzeczywistość
Polskie wielkie zespoły mieszkaniowe czasów socjalistycznych, określane pogar-
dliwie „blokowiskami”, są tworem niechcianym, niechlubnym zapisem minionej
rzeczywistości1. Wynika to z typowości zastosowanych rozwiązań, nastawionych
raczej na „upychanie” mas ludzkich w betonowych pudełkach niż na formowanie
środowiska respektującego potrzeby człowieka. Pod ciężarem owego proble-
matycznego dziedzictwa zapomina się o poprzedzającym wzniesienie dzielnicy
czy osiedla projekcie, rejestracji pierwotnej wizji autorów, odbiegającej często
od ostatecznej realizacji.
Niniejszy artykuł przedstawia złożoną koncepcję dzielnicy na obszarze
byłego lotniska Gdańsk Wrzeszcz. Jest próbą udowodnienia wartości ujętych
w niej rozwiązań oraz odpowiedzi na pytanie, czy udało się uzgodnić teoretyczne
opracowanie z rzeczywistością2.
Konkurs na projekt zagospodarowania przestrzennego terenów polotnisko-
wych został rozpisany w 1968 r.3 na zlecenie Powszechnej Spółdzielni Miesz-
kaniowej Przymorze w porozumieniu z Towarzystwem Urbanistów Polskich4.
Na etapie kształtowania koncepcji nowej dzielnicy używano roboczej nazwy
„Lotnisko”5. Zgodę na przeprowadzenie konkursu wydało Ministerstwo Budow-
nictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Miał on charakter ogólnopolski,
zamknięty, a jego przeprowadzenie zlecono Stowarzyszeniu Architektów i Urba-
nistów Polskich. Do udziału zaproszono jedenaście doświadczonych zespołów.
1 Artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej Dzielnica mieszkaniowa Zaspa w Gdańsku.
Projekt i realizacja, napisanej pod kierunkiem dr Dariusza Konstantynowa na seminarium dr Jacka
Friedricha w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego i obronionej w 2017 r.
2 Najgłębszą jak do tej pory analizą dzielnicy wydaje się publikacja: Jan Daniluk, Jarosław
Wasielewski, Dolny Wrzeszcz i Zaspa, Gdańsk 2012. Cennym źródłem są materiały archiwalne
gdańskich placówek: SARP Wybrzeże, Archiwum Państwowego, Archiwum Wydziału Urbanistyki
i Architektury Urzędu Miejskiego, a także prasa fachowa, artykuły z gazet lokalnych i regionalnych.
Ograniczone rezultaty przyniosła kwerenda przeprowadzona w archiwum spółdzielni na Zaspie
(w S.M. „Młyniec” znajdują się jedynie zdjęcia projektów konkursowych), natomiast negatywnym
wynikiem zakończyła się kwerenda w archiwum spółdzielni na Przymorzu oraz w Pomorskim
Urzędzie Wojewódzkim.
3 Nina Smolarz, Model intymności, „Litery: magazyn społeczno-kulturalny Wybrzeża” 1969,
nr 8, s. 1.
4 Wiesław Gruszkowski, Nowa dzielnica mieszkaniowa w Gdańsku. Konkurs zamknięty
SARP nr 423, „Architektura” 1970, nr 8, s. 276.
5 Dopiero konkurs zorganizowany w 1972 r. przez Prezydium Rady Narodowej i „Głos
Wybrzeża” wyłonił oficjalną nazwę dzielnicy. Wygrała „Zaspa”, którą zgłosił architekt Jerzy Stan-
kiewicz - nazwa, słuszna ze względów historycznych, odnosiła się do występującego na tym
obszarze wiele wieków wcześniej jeziora, a później także wsi.
211