DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0073
Zajmowanie i dostosowywanie obiektów mieszkalnych dotyczyło także szeregu
innych placówek i miało w owym czasie charakter powszechny
Jedną z przyczyn przekształcania obiektów zabytkowych były zniszczenia,
jakich doznało miasto w czasie oblężenia w latach 1807 i 1813. Zniszczeniom
uległy także obiekty sakralne, usytuowane zarówno w obrębie nowożytnych
fortyfikacji, jak i poza nimi. Części z nich nigdy nie odbudowano, np. klasztoru
reformatów na Chełmie czy Szpitala Wszystkich Bożych Aniołów (Hospital
Aller Gottes Engel) przy Wielkiej Alei (ob. aL Zwycięstwa). Te, które doznały
stosunkowo niewielkich uszkodzeń, były naprawiane nierzadko przy użyciu
bieżących form stylowych. Jednym z czołowych przykładów takiego zabiegu
jest barokowy kościół jezuicki na Starych Szkotach. W wyniku bombardowania
w 1813 r. stracił obie wieże trójczłonowej fasady37. Nie podjęto jednak decyzji
o ich odbudowaniu - zamiast wież wprowadzono delikatne spływy łączące obie
kondygnacje elewacji. Zgodnie z panującymi wówczas tendencjami zaprojek-
towano także zwieńczenie w postaci płaskiego, trójkątnego szczytu. Nowym
dodatkiem był z pewnością motyw meandra po obu jego stronach. Decyzja
o nieodbudowywaniu wież w znaczącym stopniu zmieniła charakter fasady
(ił. 8). Wymuszona uszkodzeniami zmiana - paradoksalnie - bardziej upo-
dobniła kościół do typowych dla świątyń jezuickich rozwiązań wzorujących się
na rzymskim II Gesu.
W tym samym czasie częściowemu zniszczeniu uległ także kościół Zbawi-
ciela na Zaroślaku. Żołnierze opuszczającej miasto armii napoleońskiej wrzucili
do wnętrza budynku granat, niszcząc głównie barokowe wyposażenie obiektu.
W Archiwum Państwowym w Gdańsku zachowały się dwa rysunki projektowe
wykonane dla kościoła38. Wcześniejszy, autorstwa F.G. Fuchsa przewidywał dosta-
wienie do bocznych ścian słupów wspierających nadwątloną konstrukcję (ił. 9)39.
Co warte uwagi, na rysunku uwzględniono klasycystyczny ołtarz, który miał
zastąpić zniszczony element wyposażenia. Dwa rysunki podobnego ołtarza
zachowały się również w kolekcji rycin Muzeum Narodowego w Gdańsku
(ił. 10)40. Ich zbieżność formalna pozwala przypuszczać, że ich autorem również
był Fuchs. Niestety, brakuje źródeł odnoszących się do historii obiektu po 1814 r.,
pozwalających na ustalenie szczegółów odbudowy i rekonstrukcji wyposażenia.
37 Wilhelm Ferdinand Zernecke, Cały Gdańsk za dwadzieścia srebrnych groszy. Najnowszy
przewodnik po Gdańsku i jego okolicy. Alfabetycznie ułożony opis wszystkiego, co w Gdańsku
i okolicy jest godne uwagi lub w jakikolwiek sposób interesujące, tłum. Roman Kowald i Alek-
sander Masłowski, Gdańsk 2010 (oryg. Danzig 1843), s. 95. Koszty ukończonej w 1817 r. odbu-
dowy wynoszące 6 tys. talarów pokryto ze środków prywatnych, zob. „Danziger Dampfboot”,
11.07.1839, s. 661.
38 APG, Akta Miasta Gdańska, 1520-1942, sygn. 16/978, Petershagen pod Gdańskiem,
kościół.
39 Zamysł ten zrealizowano w drugiej połowie XIX w., dostawiając do bocznych ścian koś-
cioła neogotyckie przypory
40 Muzeum Narodowe w Gdańsku [dalej: MNG], Zbiory Pracowni Rysunku, sygn. MNG/
SD/1000/R, MNG/SD/1001/R.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
73
innych placówek i miało w owym czasie charakter powszechny
Jedną z przyczyn przekształcania obiektów zabytkowych były zniszczenia,
jakich doznało miasto w czasie oblężenia w latach 1807 i 1813. Zniszczeniom
uległy także obiekty sakralne, usytuowane zarówno w obrębie nowożytnych
fortyfikacji, jak i poza nimi. Części z nich nigdy nie odbudowano, np. klasztoru
reformatów na Chełmie czy Szpitala Wszystkich Bożych Aniołów (Hospital
Aller Gottes Engel) przy Wielkiej Alei (ob. aL Zwycięstwa). Te, które doznały
stosunkowo niewielkich uszkodzeń, były naprawiane nierzadko przy użyciu
bieżących form stylowych. Jednym z czołowych przykładów takiego zabiegu
jest barokowy kościół jezuicki na Starych Szkotach. W wyniku bombardowania
w 1813 r. stracił obie wieże trójczłonowej fasady37. Nie podjęto jednak decyzji
o ich odbudowaniu - zamiast wież wprowadzono delikatne spływy łączące obie
kondygnacje elewacji. Zgodnie z panującymi wówczas tendencjami zaprojek-
towano także zwieńczenie w postaci płaskiego, trójkątnego szczytu. Nowym
dodatkiem był z pewnością motyw meandra po obu jego stronach. Decyzja
o nieodbudowywaniu wież w znaczącym stopniu zmieniła charakter fasady
(ił. 8). Wymuszona uszkodzeniami zmiana - paradoksalnie - bardziej upo-
dobniła kościół do typowych dla świątyń jezuickich rozwiązań wzorujących się
na rzymskim II Gesu.
W tym samym czasie częściowemu zniszczeniu uległ także kościół Zbawi-
ciela na Zaroślaku. Żołnierze opuszczającej miasto armii napoleońskiej wrzucili
do wnętrza budynku granat, niszcząc głównie barokowe wyposażenie obiektu.
W Archiwum Państwowym w Gdańsku zachowały się dwa rysunki projektowe
wykonane dla kościoła38. Wcześniejszy, autorstwa F.G. Fuchsa przewidywał dosta-
wienie do bocznych ścian słupów wspierających nadwątloną konstrukcję (ił. 9)39.
Co warte uwagi, na rysunku uwzględniono klasycystyczny ołtarz, który miał
zastąpić zniszczony element wyposażenia. Dwa rysunki podobnego ołtarza
zachowały się również w kolekcji rycin Muzeum Narodowego w Gdańsku
(ił. 10)40. Ich zbieżność formalna pozwala przypuszczać, że ich autorem również
był Fuchs. Niestety, brakuje źródeł odnoszących się do historii obiektu po 1814 r.,
pozwalających na ustalenie szczegółów odbudowy i rekonstrukcji wyposażenia.
37 Wilhelm Ferdinand Zernecke, Cały Gdańsk za dwadzieścia srebrnych groszy. Najnowszy
przewodnik po Gdańsku i jego okolicy. Alfabetycznie ułożony opis wszystkiego, co w Gdańsku
i okolicy jest godne uwagi lub w jakikolwiek sposób interesujące, tłum. Roman Kowald i Alek-
sander Masłowski, Gdańsk 2010 (oryg. Danzig 1843), s. 95. Koszty ukończonej w 1817 r. odbu-
dowy wynoszące 6 tys. talarów pokryto ze środków prywatnych, zob. „Danziger Dampfboot”,
11.07.1839, s. 661.
38 APG, Akta Miasta Gdańska, 1520-1942, sygn. 16/978, Petershagen pod Gdańskiem,
kościół.
39 Zamysł ten zrealizowano w drugiej połowie XIX w., dostawiając do bocznych ścian koś-
cioła neogotyckie przypory
40 Muzeum Narodowe w Gdańsku [dalej: MNG], Zbiory Pracowni Rysunku, sygn. MNG/
SD/1000/R, MNG/SD/1001/R.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
73