DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0077
Ograniczone środki na prace renowacyjne sprawiały, że koncentrowano się
głównie na najpilniejszych naprawach i przebudowach. O ile stan techniczny
danego obiektu nie był przeszkodą w jego dalszym użytkowaniu, nie decy-
dowano się na modernizację lub przywrócenie utraconych części. Tak było
chociażby w przypadku kościołów św. Ducha oraz św. Jana, które straciły syg-
naturki podczas oblężenia w 1807 r., ale ich odbudowy się nie podjęto. Z kolei
około 1820 r. w kościele św. św. Piotra i Pawła na Starym Przedmieściu usunięto
iglicę z dachu nad prezbiterium, najprawdopodobniej ze względu na jej stan
techniczny. Jej również nie odbudowano47.
Lata dwudzieste i trzydzieste XIX stulecia przyniosły w Gdańsku znaczną liczbę
przekształceń zabytkowych budowli, wynikających głównie z ich modernizacji,
niekiedy wymuszonej pogarszającym się stanem technicznym. W wypadku tego
typu zabiegów również dochodziło do połączenia różnych form stylowych. Czo-
łowym tego przykładem jest powstała w 1568 r. Brama Zielona, stanowiąca
zamknięcie biegnącego przez ulice Długą i Długi Targ Traktu Królewskiego.
Przeprowadzone tu prace budowlane wiązały się nie tylko ze złym stanem
technicznym budynku, ale także ze zmianą jego użytkownika - od 1746 r. do
1830 r. część pomieszczeń bramy dzierżawiło Gdańskie Towarzystwo Przy-
rodnicze (Naturforschende Gesellschaft in Danzig)48. Po wygaśnięciu dzier-
żawy w 1831 r. władze miejskie przystąpiły do przekształcania reprezenta-
cyjnej budowli w miejsce przeznaczone do organizacji koncertów, balów czy
wystaw sztuki49. Nadwątlona struktura szczytów wpłynęła na decyzję o ich
rozbiórce, rozebrano też wysoki dwuspadowy dach50. Wprowadzono trze-
cią, zasłoniętą wysoką attyką kondygnację, którą przykryto płaskim dachem
(ił. 12). Zachowano dawne podziały pilastrami jońskimi, a pomiędzy nimi
wprowadzono prostokątne płyciny z płaskorzeźbami, rezygnując przy tym
z okien. Na wysokości trzeciej kondygnacji występowały one jedynie w ele-
wacjach szczytowych części głównej oraz w skrzydłach. Całość zwieńczona
została balustradą z ustawionych na przemian figur i słupków, będących ele-
mentami kamieniarki rozebranych szczytów51. Wykorzystanie przez autora
przebudowy, architekta miejskiego Helda pierwotnych fragmentów budynku
w nowej aranżacji stylowej było w tym czasie zjawiskiem odosobnionym.
Nie należy jednak wiązać tych działań ze świadomością ich architektonicznej
47 Wolfgang Gunter Deurer, Danzig. Die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Wesel 1996,
s. 35; Keyser, Die Baugeschichte der Stad Danzig..., s. 443; Arkadiusz Staniszewski, Fara gdańskiego
przedmieścia. Przegląd ikonografii i spojrzenie na architektoniczne dzieje kościoła św.św. Piotra
i Pawła w Gdańsku, Gdańsk 2015, s. 30-31. Zob. także: Dehio-Handbuch..., s. 100; Instytut Her-
dera w Marburgu [dalej: IH], DSHI100, Drost 17, Johannis Kirche, s. 19.
48 Neuer Ftihrer durch Danzig und Umgegend, Danzig 1889, s. 19.
49 Matthias Gotthilf Lóschin, Danzig und seine Umgebungen, Danzig 1836, s. 42. Zob. także:
„Danziger Dampfboot”, 14.11.1840, s. 1107-1108; „Danziger Dampfboot”, 8.02.1834, s. 69-70.
50 Lóschin, Danzig und seine Umgebungen..., s. 40. Najprawdopodobniej rozebrano dwie
górne z trzech kondygnacji szczytów.
51 Pawłowski, Popułare Geschichte..., s. 24.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
77
głównie na najpilniejszych naprawach i przebudowach. O ile stan techniczny
danego obiektu nie był przeszkodą w jego dalszym użytkowaniu, nie decy-
dowano się na modernizację lub przywrócenie utraconych części. Tak było
chociażby w przypadku kościołów św. Ducha oraz św. Jana, które straciły syg-
naturki podczas oblężenia w 1807 r., ale ich odbudowy się nie podjęto. Z kolei
około 1820 r. w kościele św. św. Piotra i Pawła na Starym Przedmieściu usunięto
iglicę z dachu nad prezbiterium, najprawdopodobniej ze względu na jej stan
techniczny. Jej również nie odbudowano47.
Lata dwudzieste i trzydzieste XIX stulecia przyniosły w Gdańsku znaczną liczbę
przekształceń zabytkowych budowli, wynikających głównie z ich modernizacji,
niekiedy wymuszonej pogarszającym się stanem technicznym. W wypadku tego
typu zabiegów również dochodziło do połączenia różnych form stylowych. Czo-
łowym tego przykładem jest powstała w 1568 r. Brama Zielona, stanowiąca
zamknięcie biegnącego przez ulice Długą i Długi Targ Traktu Królewskiego.
Przeprowadzone tu prace budowlane wiązały się nie tylko ze złym stanem
technicznym budynku, ale także ze zmianą jego użytkownika - od 1746 r. do
1830 r. część pomieszczeń bramy dzierżawiło Gdańskie Towarzystwo Przy-
rodnicze (Naturforschende Gesellschaft in Danzig)48. Po wygaśnięciu dzier-
żawy w 1831 r. władze miejskie przystąpiły do przekształcania reprezenta-
cyjnej budowli w miejsce przeznaczone do organizacji koncertów, balów czy
wystaw sztuki49. Nadwątlona struktura szczytów wpłynęła na decyzję o ich
rozbiórce, rozebrano też wysoki dwuspadowy dach50. Wprowadzono trze-
cią, zasłoniętą wysoką attyką kondygnację, którą przykryto płaskim dachem
(ił. 12). Zachowano dawne podziały pilastrami jońskimi, a pomiędzy nimi
wprowadzono prostokątne płyciny z płaskorzeźbami, rezygnując przy tym
z okien. Na wysokości trzeciej kondygnacji występowały one jedynie w ele-
wacjach szczytowych części głównej oraz w skrzydłach. Całość zwieńczona
została balustradą z ustawionych na przemian figur i słupków, będących ele-
mentami kamieniarki rozebranych szczytów51. Wykorzystanie przez autora
przebudowy, architekta miejskiego Helda pierwotnych fragmentów budynku
w nowej aranżacji stylowej było w tym czasie zjawiskiem odosobnionym.
Nie należy jednak wiązać tych działań ze świadomością ich architektonicznej
47 Wolfgang Gunter Deurer, Danzig. Die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Wesel 1996,
s. 35; Keyser, Die Baugeschichte der Stad Danzig..., s. 443; Arkadiusz Staniszewski, Fara gdańskiego
przedmieścia. Przegląd ikonografii i spojrzenie na architektoniczne dzieje kościoła św.św. Piotra
i Pawła w Gdańsku, Gdańsk 2015, s. 30-31. Zob. także: Dehio-Handbuch..., s. 100; Instytut Her-
dera w Marburgu [dalej: IH], DSHI100, Drost 17, Johannis Kirche, s. 19.
48 Neuer Ftihrer durch Danzig und Umgegend, Danzig 1889, s. 19.
49 Matthias Gotthilf Lóschin, Danzig und seine Umgebungen, Danzig 1836, s. 42. Zob. także:
„Danziger Dampfboot”, 14.11.1840, s. 1107-1108; „Danziger Dampfboot”, 8.02.1834, s. 69-70.
50 Lóschin, Danzig und seine Umgebungen..., s. 40. Najprawdopodobniej rozebrano dwie
górne z trzech kondygnacji szczytów.
51 Pawłowski, Popułare Geschichte..., s. 24.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
77