DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0083
W omawianym okresie niewiel-
kie zmiany dosięgły także najbardziej
znany z gotyckich zabytków miasta,
czyli kościół Mariacki. W 1833 r. od-
nowiono główne wejście do budyn-
ku67. W 1862 r. poszerzono okno nad
portalem i wykonano wokół niego
fryz z motywem rozety. Szczegól-
nie warte uwagi są zabiegi, jakim
poddano kościół w 1843 r. Z okazji
pięćsetnej rocznicy rozpoczęcia bu-
dowy kościoła król Fryderyk Wil-
helm IV ufundował wymianę trzech
okien wschodniej ściany prezbite-
rium oraz części okien transep-
tu. Do prac zaangażował nowo
powstały Królewski Instytut Witra-
żowy w Berlinie (Konigliches Insti-
tutfur Glasmalerei)68, który dostarczył także projektu samych okien69. Pier-
wotnie pozbawione dekoracji okna otrzymały nowe, neogotyckie, żeliwne
maswerki (ił. 17). Ich forma odwoływała się do szczególnie istotnej w dobie
gotyku symboliki liczby 3. Głównym zadaniem pracowników Instytutu było
jednak wyposażenie trzech okien znajdujących się za ołtarzem głównym
w witraże. Na centralnym (najszerszym) oknie prezbiterium ukazano przedsta-
wienie pokłonu trzech króli. Karton witrażu sporządził Johann Carl Schultz70,
II. 16. Pawilon przed Dworem Artusa na rycinie
J.F. Lorenza, 1861, MNG, sygn. G/625/MPG
67 Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig..., s. 443. Dwa lata później usunięto przyle-
gające do kościoła zabudowania, zob. ibidem, s. 439.
68 Na czele Instytutu stanął miłośnik sztuki średniowiecznej, generał von Falckenstein,
który był również pomysłodawcą wymiany okien w kościele Mariackim. Gdańska realiza-
cja była pierwszym ważnym zleceniem pracowni, która w związku z tym zwiększyła liczbę
zatrudnionych artystów, zob. Max Schasler, Berlins Kunstschatze: ein praktisches Handbuch
zum Gebrauch bei der Besichtigung derselben, Bd. 2, Berlin 1856, s. 496-497. Zob. także: Eduard
Vogel von Falkenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat dem Kdnige im Jahre 1843 gestifteten
Haupt-fensters in der Ober-Pfarrkirche in Danzig (Zernecke), „Notizblatt des Architektenvereins
zu Berlin” 1844, Jg. 12, Nr. 23-24, s. 130-134.
69 Autorem projektu okien wraz z dekoracją maswerkową był E. von Delitz, zob. Von Fal-
kenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat..., s. 133, BL 82-84. Przypisanie przez Williego
Drosta autorstwa projektu maswerku Johannowi Carlowi Schultzowi wynikało prawdopodob-
nie z nieznajomości artykułu von Falkensteina, zob. HI, DSHI, 100 Drost 24, St. Marien, s. 65;
por. Willi Drost, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschatze, b.m.w. 1963, s. 66.
70 Von Falkenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat..., s. 133. Schultz był również
autorem witraża znajdującego się na jednych z drzwi kościoła, zob. Theodor Hirsch, Die Ober-
-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und in ihren Beziehungen zum kirchli-
chen Leben Danzigs uberhaupt, Bd. 1, Danzig 1843, s. 361. Kartony autorstwa Schultza oraz
dotyczące witraży gdańskiego kościoła Mariackiego znajdowały się przed wojną w zbiorach
83
kie zmiany dosięgły także najbardziej
znany z gotyckich zabytków miasta,
czyli kościół Mariacki. W 1833 r. od-
nowiono główne wejście do budyn-
ku67. W 1862 r. poszerzono okno nad
portalem i wykonano wokół niego
fryz z motywem rozety. Szczegól-
nie warte uwagi są zabiegi, jakim
poddano kościół w 1843 r. Z okazji
pięćsetnej rocznicy rozpoczęcia bu-
dowy kościoła król Fryderyk Wil-
helm IV ufundował wymianę trzech
okien wschodniej ściany prezbite-
rium oraz części okien transep-
tu. Do prac zaangażował nowo
powstały Królewski Instytut Witra-
żowy w Berlinie (Konigliches Insti-
tutfur Glasmalerei)68, który dostarczył także projektu samych okien69. Pier-
wotnie pozbawione dekoracji okna otrzymały nowe, neogotyckie, żeliwne
maswerki (ił. 17). Ich forma odwoływała się do szczególnie istotnej w dobie
gotyku symboliki liczby 3. Głównym zadaniem pracowników Instytutu było
jednak wyposażenie trzech okien znajdujących się za ołtarzem głównym
w witraże. Na centralnym (najszerszym) oknie prezbiterium ukazano przedsta-
wienie pokłonu trzech króli. Karton witrażu sporządził Johann Carl Schultz70,
II. 16. Pawilon przed Dworem Artusa na rycinie
J.F. Lorenza, 1861, MNG, sygn. G/625/MPG
67 Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig..., s. 443. Dwa lata później usunięto przyle-
gające do kościoła zabudowania, zob. ibidem, s. 439.
68 Na czele Instytutu stanął miłośnik sztuki średniowiecznej, generał von Falckenstein,
który był również pomysłodawcą wymiany okien w kościele Mariackim. Gdańska realiza-
cja była pierwszym ważnym zleceniem pracowni, która w związku z tym zwiększyła liczbę
zatrudnionych artystów, zob. Max Schasler, Berlins Kunstschatze: ein praktisches Handbuch
zum Gebrauch bei der Besichtigung derselben, Bd. 2, Berlin 1856, s. 496-497. Zob. także: Eduard
Vogel von Falkenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat dem Kdnige im Jahre 1843 gestifteten
Haupt-fensters in der Ober-Pfarrkirche in Danzig (Zernecke), „Notizblatt des Architektenvereins
zu Berlin” 1844, Jg. 12, Nr. 23-24, s. 130-134.
69 Autorem projektu okien wraz z dekoracją maswerkową był E. von Delitz, zob. Von Fal-
kenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat..., s. 133, BL 82-84. Przypisanie przez Williego
Drosta autorstwa projektu maswerku Johannowi Carlowi Schultzowi wynikało prawdopodob-
nie z nieznajomości artykułu von Falkensteina, zob. HI, DSHI, 100 Drost 24, St. Marien, s. 65;
por. Willi Drost, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschatze, b.m.w. 1963, s. 66.
70 Von Falkenstein, Beschreibung des von Seiner Majestat..., s. 133. Schultz był również
autorem witraża znajdującego się na jednych z drzwi kościoła, zob. Theodor Hirsch, Die Ober-
-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und in ihren Beziehungen zum kirchli-
chen Leben Danzigs uberhaupt, Bd. 1, Danzig 1843, s. 361. Kartony autorstwa Schultza oraz
dotyczące witraży gdańskiego kościoła Mariackiego znajdowały się przed wojną w zbiorach
83