DOI Artikel:
Makała, Rafał: Nawiązania do tradycji nowożytnej w ceglanej architekturze wczesnomodernistycznej północnych Niemiec
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0102
Rafał
Makała
architektury XVIII w.26 W efekcie powstało wrażenie, jakby dom w dolnej
partii wykorzystywał dawny mur obronny, przepruty tylko oknami. Wspo-
mniane wyżej wystawki Blunck i Eggeling zaprojektowali dopiero od poziomu,
na którym na północ od baszty kończył się zachowany mur miejski. Dzięki
temu formy architektoniczne domu przy Burgtor przypominały fasady kamienic
lubeckich XVIII w., czerpiąc jednak z tradycji barokowej architektury ceglanej
północnej Europy (obszaru rozciągającego się od Holandii, przez północne
Niemcy, Pomorze Gdańskie, Skandynawię, aż po Inflanty). Surowa ceglana
ściana, bez podziałów architektonicznych, z wtopioną w nią basztą łączyły dom
przy Burgtor ze średniowiecznymi murami miejskimi. Nawiązując równocześ-
nie do ceglanej architektury barokowej północnych Niemiec, do regionalnej
(lubeckiej) tradycji oraz do kontekstu urbanistycznego i architektonicznego
nowego obiektu, dom przy Burgtor został włączony w trzy różne narracje. Było
to możliwe przede wszystkim dzięki redukcji, a także wyraźnemu uproszczeniu
form architektonicznych wzorowanych na historycznych. Dzięki temu dzieło
Bluncka i Eggelinga jest doskonałym przykładem ewoluowania architektury
późnego historyzmu w stronę idei tzw. Heimatschutzbewegung.
Obiekty utrzymane w konwencji, której przykładem jest omówiona powy-
żej lubecka realizacja, powstawały nie tylko przed pierwszą wojną światową,
lecz także w okresie międzywojennym27. Choć sięgały one do wzorów sztu-
ki dawnej w bezpośredni sposób, tworzyły podstawę pod wykształcenie się
nowej formuły odwoływania się do historii w architekturze ceglanej począt-
ków XX w., przede wszystkim dzięki redukcji i upraszczaniu form. W efek-
cie na przełomie pierwszej i drugiej dekady XX w. pojawiło się sporo realiza-
cji wracających do stosowania cegły jako dominującego, a niekiedy jedynego
tworzywa elewacji - jednak bez nawiązań do gotyku czy renesansu. Przykła-
dem są budynki kantorów (jak w ówczesnym Hamburgu nazywano biurowce
firm związanych z portem) wzniesione przez Hógera w latach 1910-191428.
Wszystkie nawiązywały do architektury nowożytnej, jednak Hóger stopniowo
odchodził w nich od dosłownego cytowania elementów historycznych na rzecz
uproszczeń i redukcji form. Pierwszym ze wspomnianych obiektów był wybu-
dowany w latach 1910-1911 Haus Glass (ił. 2), którego elewację ukształtowa-
no - w podobny sposób jak w domu przy Burgtor w Lubece - za pomocą ele-
mentów zaczerpniętych z tradycji nowożytnej. Jest to narożny budynek z dwoma
26 Ibidem, s. 272-276.
27 Przykładem trwania tej konwencji jest zespół budynków osiedla inwalidów wojskowych
w berlińskiej dzielnicy Frohnau, wybudowany przez Waltera Hagena i Erharda Kallmayera w latach
1937-1939. Zob. Thomas Darenberg, Die Invalidensiedlung in Berlin-Frohnau (1937-1939) ais
Beispielfur eine militarische Wohnanlage in der Zeit des Nationalsozialismus [w:] Stadtische und
landliche Siedlungsarchitektur zwischen 1900 und 1960 in Mecklenburg und Vorpommern sowie
anderen Regionen, hrsg. Bernfried Lichtnau, Greifswald 1999, s. 283-298.
28 Informacje na temat omówionych dalej budynków Hógera zob. Piergiacomo Bucciarelli,
Fritz Hager. Hanseatischer Baumeister 1877-1949, Berlin 1992.
102
Makała
architektury XVIII w.26 W efekcie powstało wrażenie, jakby dom w dolnej
partii wykorzystywał dawny mur obronny, przepruty tylko oknami. Wspo-
mniane wyżej wystawki Blunck i Eggeling zaprojektowali dopiero od poziomu,
na którym na północ od baszty kończył się zachowany mur miejski. Dzięki
temu formy architektoniczne domu przy Burgtor przypominały fasady kamienic
lubeckich XVIII w., czerpiąc jednak z tradycji barokowej architektury ceglanej
północnej Europy (obszaru rozciągającego się od Holandii, przez północne
Niemcy, Pomorze Gdańskie, Skandynawię, aż po Inflanty). Surowa ceglana
ściana, bez podziałów architektonicznych, z wtopioną w nią basztą łączyły dom
przy Burgtor ze średniowiecznymi murami miejskimi. Nawiązując równocześ-
nie do ceglanej architektury barokowej północnych Niemiec, do regionalnej
(lubeckiej) tradycji oraz do kontekstu urbanistycznego i architektonicznego
nowego obiektu, dom przy Burgtor został włączony w trzy różne narracje. Było
to możliwe przede wszystkim dzięki redukcji, a także wyraźnemu uproszczeniu
form architektonicznych wzorowanych na historycznych. Dzięki temu dzieło
Bluncka i Eggelinga jest doskonałym przykładem ewoluowania architektury
późnego historyzmu w stronę idei tzw. Heimatschutzbewegung.
Obiekty utrzymane w konwencji, której przykładem jest omówiona powy-
żej lubecka realizacja, powstawały nie tylko przed pierwszą wojną światową,
lecz także w okresie międzywojennym27. Choć sięgały one do wzorów sztu-
ki dawnej w bezpośredni sposób, tworzyły podstawę pod wykształcenie się
nowej formuły odwoływania się do historii w architekturze ceglanej począt-
ków XX w., przede wszystkim dzięki redukcji i upraszczaniu form. W efek-
cie na przełomie pierwszej i drugiej dekady XX w. pojawiło się sporo realiza-
cji wracających do stosowania cegły jako dominującego, a niekiedy jedynego
tworzywa elewacji - jednak bez nawiązań do gotyku czy renesansu. Przykła-
dem są budynki kantorów (jak w ówczesnym Hamburgu nazywano biurowce
firm związanych z portem) wzniesione przez Hógera w latach 1910-191428.
Wszystkie nawiązywały do architektury nowożytnej, jednak Hóger stopniowo
odchodził w nich od dosłownego cytowania elementów historycznych na rzecz
uproszczeń i redukcji form. Pierwszym ze wspomnianych obiektów był wybu-
dowany w latach 1910-1911 Haus Glass (ił. 2), którego elewację ukształtowa-
no - w podobny sposób jak w domu przy Burgtor w Lubece - za pomocą ele-
mentów zaczerpniętych z tradycji nowożytnej. Jest to narożny budynek z dwoma
26 Ibidem, s. 272-276.
27 Przykładem trwania tej konwencji jest zespół budynków osiedla inwalidów wojskowych
w berlińskiej dzielnicy Frohnau, wybudowany przez Waltera Hagena i Erharda Kallmayera w latach
1937-1939. Zob. Thomas Darenberg, Die Invalidensiedlung in Berlin-Frohnau (1937-1939) ais
Beispielfur eine militarische Wohnanlage in der Zeit des Nationalsozialismus [w:] Stadtische und
landliche Siedlungsarchitektur zwischen 1900 und 1960 in Mecklenburg und Vorpommern sowie
anderen Regionen, hrsg. Bernfried Lichtnau, Greifswald 1999, s. 283-298.
28 Informacje na temat omówionych dalej budynków Hógera zob. Piergiacomo Bucciarelli,
Fritz Hager. Hanseatischer Baumeister 1877-1949, Berlin 1992.
102