DOI Artikel:
Gavrash, Irina: Wystawa „100 lat realizmu w sztuce polskiej” w Akademii Sztuk Pięknych ZSRR w Moskwie (1952) w kontekście polsko‑radzieckich stosunków kulturalnych w latach 1949–1955
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0163
w zakresie „planowania, popierania i utrzymywania stosunków kulturalnych
z innymi narodami” (z wyjątkiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych)4.
W pierwszych latach powojennych Polska, choć czyniła stosowne starania,
nie miała umowy, która regulowałaby wymianę kulturalną z ZSRR. Wobec tego
na podstawie zgłaszanych przez poszczególne resorty propozycji KWKZ opra-
cowywał roczne plany wymiany kulturalnej, przedkładane do akceptacji przez
instytucje polskie oraz stronę radziecką. Brak regulacji formalnych świadczył
o dalekich od partnerskich stosunkach pomiędzy obydwoma krajami, co prze-
jawiało się chociażby w znaczącej przewadze imprez radzieckich w Polsce.
Kontakty artystyczne stanowiły jedną z dziedzin wymiany kulturalnej. Wskazany
w tytule okres wiązał się z panowaniem w PRL-u doktryny realizmu socjalistycz-
nego5, kiedy to organizacja życia artystycznego w ZSRR najsilniej odcisnęła swoje
piętno na polskiej sztuce. Jednym z narzędzi służących do transponowania wzorców
radzieckich w obrębie plastyki były wystawy. Relacja zwrotna polegała zaś na „wery-
fikacji” osiągnięć twórców polskich przez stronę radziecką, co w praktyce odbiegało
jednak od założeń, ujawniając zarówno napięcia o podłożu politycznym, jak i roz-
bieżności w zakresie pojmowania funkcji sztuki. Problemy te ogniskowała również
ekspozycja „100 lat realizmu w sztuce polskiej” (17 maja - 16 czerwca 1952 r.),
zaprezentowana w Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie6.
Wystawę obejmującą sztukę polską drugiej połowy XIX w. oraz współczesną
sztukę socrealistyczną przygotowano w ramach planu wymiany kulturalnej
z ZSRR na rok 19527. Została ona zorganizowana staraniem KWKZ oraz Mini-
sterstwa Kultury i Sztuki. W jej realizację były także zaangażowane Centralne
Biuro Wystaw Artystycznych oraz Muzeum Narodowe w Warszawie8.
Ekspozycja została uroczyście otwarta 17 maja. Na inauguracji kolejno
zabierali głos: wiceprzewodniczący Akademii Sztuk Pięknych ZSRR, rzeźbiarz
Matwiej Manizer, zastępca wiceprzewodniczącego Komitetu do Spraw Sztuki
przy Radzie Ministrów ZSRR Michaił Czułaki, a także prezydent Akademii
Aleksander Gierasimow. Ze strony polskiej mowy wygłosili: Radca Amba-
sady PRL w Moskwie Leonard Pohoryles oraz przybyli na tę okoliczność wraz
z delegacją artystów polskich wiceminister w Ministerstwie Kultury i Sztuki
Wystawa
„100 lat
realizmu”...
4 Szczególną wagę w zakresie działalności KWKZ przywiązywano do wymiany kulturalnej
ze Związkiem Radzieckim, o czym świadczy struktura organizacji Biura Komitetu, w ramach
której powołano osobny Wydział Współpracy Kulturalnej z ZSRR.
5 Wojciech Włodarczyk, Socrealizm. Sztuka polska 1950-1954, Kraków 1991; Mropu
ronoMniTOK, TomanumapHoe ucKyccmeo, MocKBa 1994; Wojciech Włodarczyk, Socrealistyczny
epizod [w:] Warszawa-Moskwa / MocKBa-Baptuaea. 1900-2000 [katalog wystawy], red. Maria
Poprzęcka, Lidja Jowlewa Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta”, Warszawa 2005, s. 63-69.
6 Zob. Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 6, Rok 1952, red. Anna Wierzbicka,
Warszawa 2015, s. 200-201. Ekspozycja została pokazana także w Muzeum Narodowym w War-
szawie (21.07-07.08.1952), zob. ibidem, s. 126-127.
7 Archiwum Akt Nowych, KWKZ, sygn. 56, Plan wymiany kulturalnej polsko-radzieckiej
[na 1952 r.], k. 120.
8 Archiwum Muzeum Narodowego w Warszawie, sygn. 1158.
163
z innymi narodami” (z wyjątkiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych)4.
W pierwszych latach powojennych Polska, choć czyniła stosowne starania,
nie miała umowy, która regulowałaby wymianę kulturalną z ZSRR. Wobec tego
na podstawie zgłaszanych przez poszczególne resorty propozycji KWKZ opra-
cowywał roczne plany wymiany kulturalnej, przedkładane do akceptacji przez
instytucje polskie oraz stronę radziecką. Brak regulacji formalnych świadczył
o dalekich od partnerskich stosunkach pomiędzy obydwoma krajami, co prze-
jawiało się chociażby w znaczącej przewadze imprez radzieckich w Polsce.
Kontakty artystyczne stanowiły jedną z dziedzin wymiany kulturalnej. Wskazany
w tytule okres wiązał się z panowaniem w PRL-u doktryny realizmu socjalistycz-
nego5, kiedy to organizacja życia artystycznego w ZSRR najsilniej odcisnęła swoje
piętno na polskiej sztuce. Jednym z narzędzi służących do transponowania wzorców
radzieckich w obrębie plastyki były wystawy. Relacja zwrotna polegała zaś na „wery-
fikacji” osiągnięć twórców polskich przez stronę radziecką, co w praktyce odbiegało
jednak od założeń, ujawniając zarówno napięcia o podłożu politycznym, jak i roz-
bieżności w zakresie pojmowania funkcji sztuki. Problemy te ogniskowała również
ekspozycja „100 lat realizmu w sztuce polskiej” (17 maja - 16 czerwca 1952 r.),
zaprezentowana w Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie6.
Wystawę obejmującą sztukę polską drugiej połowy XIX w. oraz współczesną
sztukę socrealistyczną przygotowano w ramach planu wymiany kulturalnej
z ZSRR na rok 19527. Została ona zorganizowana staraniem KWKZ oraz Mini-
sterstwa Kultury i Sztuki. W jej realizację były także zaangażowane Centralne
Biuro Wystaw Artystycznych oraz Muzeum Narodowe w Warszawie8.
Ekspozycja została uroczyście otwarta 17 maja. Na inauguracji kolejno
zabierali głos: wiceprzewodniczący Akademii Sztuk Pięknych ZSRR, rzeźbiarz
Matwiej Manizer, zastępca wiceprzewodniczącego Komitetu do Spraw Sztuki
przy Radzie Ministrów ZSRR Michaił Czułaki, a także prezydent Akademii
Aleksander Gierasimow. Ze strony polskiej mowy wygłosili: Radca Amba-
sady PRL w Moskwie Leonard Pohoryles oraz przybyli na tę okoliczność wraz
z delegacją artystów polskich wiceminister w Ministerstwie Kultury i Sztuki
Wystawa
„100 lat
realizmu”...
4 Szczególną wagę w zakresie działalności KWKZ przywiązywano do wymiany kulturalnej
ze Związkiem Radzieckim, o czym świadczy struktura organizacji Biura Komitetu, w ramach
której powołano osobny Wydział Współpracy Kulturalnej z ZSRR.
5 Wojciech Włodarczyk, Socrealizm. Sztuka polska 1950-1954, Kraków 1991; Mropu
ronoMniTOK, TomanumapHoe ucKyccmeo, MocKBa 1994; Wojciech Włodarczyk, Socrealistyczny
epizod [w:] Warszawa-Moskwa / MocKBa-Baptuaea. 1900-2000 [katalog wystawy], red. Maria
Poprzęcka, Lidja Jowlewa Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta”, Warszawa 2005, s. 63-69.
6 Zob. Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 6, Rok 1952, red. Anna Wierzbicka,
Warszawa 2015, s. 200-201. Ekspozycja została pokazana także w Muzeum Narodowym w War-
szawie (21.07-07.08.1952), zob. ibidem, s. 126-127.
7 Archiwum Akt Nowych, KWKZ, sygn. 56, Plan wymiany kulturalnej polsko-radzieckiej
[na 1952 r.], k. 120.
8 Archiwum Muzeum Narodowego w Warszawie, sygn. 1158.
163