DOI Artikel:
Wróblewska, Marta: Gdańskie instytucje kultury jako miejsca (jakiej?) pamięci
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0270
Marta
Wróblewska
Modi Memorandi podkreślają rosnącą tendencję, zwłaszcza we Francji i Niem-
czech, do nazywania muzeów miejscami pamięci. Zwracają uwagę na istotny
fakt, iż „miejsce pamięci” w pojmowaniu Nory nie musi dotyczyć jedynie
topografii, lecz może także obejmować wydarzenia, procesy, postacie, artefakty
mające znaczenie dla formowania dziedzictwa kulturowego6. Ten szeroki zakres
definicji miejsca pamięci bardzo dobrze odzwierciedlają profile wielu gdańskich
instytucji kultury, wśród których znajdziemy zarówno jednostki upamiętniające
dane miejsca, jak i poświęcone wybranym wydarzeniom czy postaciom istotnym
dla bardzo specyficznej pamięci kulturowej miasta.
W kontekście samego Gdańska niezwykle skomplikowanym i wielopłasz-
czyznowym zadaniem jest bowiem odniesienie się do lokalnej pamięci związa-
nej z dziedzictwem kulturowym, w którym - przynajmniej w epoce nowoczes-
nej - ważną rolę odgrywały nie tylko podobieństwa, lecz także różnice kulturowe.
Ta swoista palimpsestowość gdańskiej kultury jako kultury pogranicza i kultury
różnic7 zaczyna być powoli dostrzegana w obszarze socjologii i kulturoznawstwa8.
Dyskurs odbywający się na polu kultury pozostaje w ścisłym związku z pytaniami
dotyczącymi kwestii tożsamości, dla których naturalną platformą są instytucje
kultury9. Postrzeganie ich jako swoistych miejsc pamięci narzuca na nie dość odpo-
wiedzialną społecznie i kulturowo rolę. Jako takie przedstawiają wszakże określone
historie za pomocą wybranych przez siebie retoryk i strategii. Ich kolekcje, stano-
wiące bezpośrednie źródło dla prezentowanych wystaw, niewątpliwie odzwier-
ciedlają coraz bardziej polifoniczny dyskurs na temat tożsamości i pamięci miasta.
Ten rodzaj praktyk powiązać można z ćwiczeniem pamięci, o którym pisał Paul
Ricoeur10. Ćwiczenia tego rodzaju przeprowadzane są wewnątrz instytucji kultury
zarówno poprzez posługiwanie się przedmiotami - w tym przypadku artefak-
tami pochodzącymi z ich kolekcji, jak i przestrzeniami - czyli samymi budynkami
mieszczącymi ich siedziby bądź miejscami stanowiącymi symbole same w sobie
w ramach topografii danego miasta. Owe miejsca, jak chce Sławomir Kapralski,
są „składnicami pamięci i bodźców wyzwalających wspomnienia”. Przez to wcho-
dzą w sojusz z samym pojęciem tożsamości, kreując „obszary stałości i ciągłości”,
które zapewniają danej społeczności poczucie „bezpieczeństwa ontologicznego”11.
Dopiero koniec okresu zimnej wojny, jak dowodzi Robin Ostów, zaznaczył
przełom w polityce tożsamościowej Europy, dopuszczając do głosu przedstawicieli
6 Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert
Traba, Warszawa 2014.
7 Por. Homi K. Bhabha, Cultures In-Between [w:] Questions ofCultural Identity, red. Stuart
Hall, Paul du Gay, London-Thousand Oaks-New Dehli 1996, s. 54-55.
8 Por. m.in. Pomorska debata o kulturze: kultura na pograniczu - pogranicza kultury,
red. Cezary Obracht-Prondzyński, Katarzyna Kulikowska, Gdańsk 2014.
9 Paul du Gay, Organizing Identity: Entrepreneurial Governance and Public Management
[w:] Questions of Cultural Identity..., s. 152.
10 Paul Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. Janusz Margański, Kraków 2007, s. 77.
11 Sławomir Kapralski, Pamięć, przestrzeń, tożsamość. Próba refleksji teoretycznej [w:] Pamięć,
przestrzeń, tożsamość, red. Sławomir Kapralski, Warszawa 2010, s. 9-10.
270
Wróblewska
Modi Memorandi podkreślają rosnącą tendencję, zwłaszcza we Francji i Niem-
czech, do nazywania muzeów miejscami pamięci. Zwracają uwagę na istotny
fakt, iż „miejsce pamięci” w pojmowaniu Nory nie musi dotyczyć jedynie
topografii, lecz może także obejmować wydarzenia, procesy, postacie, artefakty
mające znaczenie dla formowania dziedzictwa kulturowego6. Ten szeroki zakres
definicji miejsca pamięci bardzo dobrze odzwierciedlają profile wielu gdańskich
instytucji kultury, wśród których znajdziemy zarówno jednostki upamiętniające
dane miejsca, jak i poświęcone wybranym wydarzeniom czy postaciom istotnym
dla bardzo specyficznej pamięci kulturowej miasta.
W kontekście samego Gdańska niezwykle skomplikowanym i wielopłasz-
czyznowym zadaniem jest bowiem odniesienie się do lokalnej pamięci związa-
nej z dziedzictwem kulturowym, w którym - przynajmniej w epoce nowoczes-
nej - ważną rolę odgrywały nie tylko podobieństwa, lecz także różnice kulturowe.
Ta swoista palimpsestowość gdańskiej kultury jako kultury pogranicza i kultury
różnic7 zaczyna być powoli dostrzegana w obszarze socjologii i kulturoznawstwa8.
Dyskurs odbywający się na polu kultury pozostaje w ścisłym związku z pytaniami
dotyczącymi kwestii tożsamości, dla których naturalną platformą są instytucje
kultury9. Postrzeganie ich jako swoistych miejsc pamięci narzuca na nie dość odpo-
wiedzialną społecznie i kulturowo rolę. Jako takie przedstawiają wszakże określone
historie za pomocą wybranych przez siebie retoryk i strategii. Ich kolekcje, stano-
wiące bezpośrednie źródło dla prezentowanych wystaw, niewątpliwie odzwier-
ciedlają coraz bardziej polifoniczny dyskurs na temat tożsamości i pamięci miasta.
Ten rodzaj praktyk powiązać można z ćwiczeniem pamięci, o którym pisał Paul
Ricoeur10. Ćwiczenia tego rodzaju przeprowadzane są wewnątrz instytucji kultury
zarówno poprzez posługiwanie się przedmiotami - w tym przypadku artefak-
tami pochodzącymi z ich kolekcji, jak i przestrzeniami - czyli samymi budynkami
mieszczącymi ich siedziby bądź miejscami stanowiącymi symbole same w sobie
w ramach topografii danego miasta. Owe miejsca, jak chce Sławomir Kapralski,
są „składnicami pamięci i bodźców wyzwalających wspomnienia”. Przez to wcho-
dzą w sojusz z samym pojęciem tożsamości, kreując „obszary stałości i ciągłości”,
które zapewniają danej społeczności poczucie „bezpieczeństwa ontologicznego”11.
Dopiero koniec okresu zimnej wojny, jak dowodzi Robin Ostów, zaznaczył
przełom w polityce tożsamościowej Europy, dopuszczając do głosu przedstawicieli
6 Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert
Traba, Warszawa 2014.
7 Por. Homi K. Bhabha, Cultures In-Between [w:] Questions ofCultural Identity, red. Stuart
Hall, Paul du Gay, London-Thousand Oaks-New Dehli 1996, s. 54-55.
8 Por. m.in. Pomorska debata o kulturze: kultura na pograniczu - pogranicza kultury,
red. Cezary Obracht-Prondzyński, Katarzyna Kulikowska, Gdańsk 2014.
9 Paul du Gay, Organizing Identity: Entrepreneurial Governance and Public Management
[w:] Questions of Cultural Identity..., s. 152.
10 Paul Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. Janusz Margański, Kraków 2007, s. 77.
11 Sławomir Kapralski, Pamięć, przestrzeń, tożsamość. Próba refleksji teoretycznej [w:] Pamięć,
przestrzeń, tożsamość, red. Sławomir Kapralski, Warszawa 2010, s. 9-10.
270