DOI article:
Wolicka-Wolszleger, Elżbieta: Symbolika i hermeneutyka: kilka uwag o sztuce obrazowania i jej wykładni u Platona
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0044
42
ELŻBIETA WOLICKA
w malowidłach scenograficznych na użytek widowisk teatralnych, spowodował
iluzjonizm optyczny „nowej sztuki” opartej na wrażeniach wzrokowych
i „naśladowaniu natury”3. Pomimo ustalonej w taki sposób i na ogół
bezspornej opinii na temat wkładu Platona do dziejów wiedzy o sztuce i jej
teorii, kwestia jego zasług dla symbolicznej doktryny o sztuce wciąż jeszcze
zawiera „miejsca niedookreślenia” i może być uzupełniana. Poniższe uwagi
mogą aspirować jedynie do szkicowego i przyczynkarskiego poruszenia
niektórych związanych z tym problemem kwestii.
*
Mimo że imię Platona związane zostało z tradycją teorii sztuki sym-
bolicznej, to samo słowo „symbol”, w znaczeniu dziś temu pojęciu nadawanym
i występującym na tym terenie nieomal jako termin techniczny, w dialogach
Platona nie występuje..Słowo to w języku greckim ma postać dwojakiego
rodzaju rzeczownika: żeńskiego — „symbole” oraz nijakiego — „symbolon”.
Obydwu nazw Platon używa w znaczeniu potocznym, obarczonym charak-
terystyczną dla mowy codziennej wieloznacznością, którą częściowo tylko
ogranicza każdorazowy kontekst wypowiedzi, w której słowo to występuje.
Stosunkowo proste jest znaczenie rzeczownika „symbole” — występuje on
np. w Timajosie (74E) oraz w Fedonie (98D), gdzie jest mowa o „spojeniach”
ciała ludzkiego. Rzeczownik „symbolon” używany Jest natomiast w kilku
różnych znaczeniach. W Uczcie np. (191D) jest mowa o „połączeniu” dwóch
opozycyjnych pierwiastków: męskiego i żeńskiego w pierwotnym osobniku
androgynicznym, który miał według legendy być pierwotną postacią istoty
ludzkiej. W Politei (371B) słowo „symbolon” użyte jest w znaczeniu symbolu
konwencjonalnego: mowa tu jest o pieniądzach jako zastępczym znaku
wartości wyprodukowanych i wymienianych. W XIII Liście do Diona (360A,
363B) natomiast (którego autentyczność jest n.b. podważana) wyraz „symbo-
lon” występuje jako umowny, co więcej — przez samego Platona ustanowiony
znak wyrażający: ma nim być charakterystyczny zwrot powitalny, jakiego
Platon-nadawca używa w owym liście i który poleca adresatowi interpretować
jako znak rozpoznawczy — oznakę autentyczności — listu, a zarazem jako
wyraz serdecznych uczuć dla adresata oraz tego, że list pisany jest „z
poważnym zamiarem”. Z kolei w innym miejscu tego samego listu wyraz
„symbolon” występuje w innym jeszcze znaczeniu, jako nazwa naturalnego
znaku wyrażającego: tak Platon zaleca interpretować ludzkie gesty, mimikę
3 Por. E. Gombrich. Refleksje o greckiej rewolucji. W: Sztuka i złudzenie. Tłum.
J. Zarański. Warszawa 1981 s. 119 n., a także: W.J. Verdenius. Mimesis. Plato's Doctrine
of Ar tis tic Imitation and Its Meaning to Us. Leiden 1949; R.G. Collingwood. Plato’s
Philosophy of Art. „Mind” 34: 1925 nr 134; W. Tatarkiewicz. Estetyka Platona. W: Estetyka
starożytna. Wrocław 1962.
ELŻBIETA WOLICKA
w malowidłach scenograficznych na użytek widowisk teatralnych, spowodował
iluzjonizm optyczny „nowej sztuki” opartej na wrażeniach wzrokowych
i „naśladowaniu natury”3. Pomimo ustalonej w taki sposób i na ogół
bezspornej opinii na temat wkładu Platona do dziejów wiedzy o sztuce i jej
teorii, kwestia jego zasług dla symbolicznej doktryny o sztuce wciąż jeszcze
zawiera „miejsca niedookreślenia” i może być uzupełniana. Poniższe uwagi
mogą aspirować jedynie do szkicowego i przyczynkarskiego poruszenia
niektórych związanych z tym problemem kwestii.
*
Mimo że imię Platona związane zostało z tradycją teorii sztuki sym-
bolicznej, to samo słowo „symbol”, w znaczeniu dziś temu pojęciu nadawanym
i występującym na tym terenie nieomal jako termin techniczny, w dialogach
Platona nie występuje..Słowo to w języku greckim ma postać dwojakiego
rodzaju rzeczownika: żeńskiego — „symbole” oraz nijakiego — „symbolon”.
Obydwu nazw Platon używa w znaczeniu potocznym, obarczonym charak-
terystyczną dla mowy codziennej wieloznacznością, którą częściowo tylko
ogranicza każdorazowy kontekst wypowiedzi, w której słowo to występuje.
Stosunkowo proste jest znaczenie rzeczownika „symbole” — występuje on
np. w Timajosie (74E) oraz w Fedonie (98D), gdzie jest mowa o „spojeniach”
ciała ludzkiego. Rzeczownik „symbolon” używany Jest natomiast w kilku
różnych znaczeniach. W Uczcie np. (191D) jest mowa o „połączeniu” dwóch
opozycyjnych pierwiastków: męskiego i żeńskiego w pierwotnym osobniku
androgynicznym, który miał według legendy być pierwotną postacią istoty
ludzkiej. W Politei (371B) słowo „symbolon” użyte jest w znaczeniu symbolu
konwencjonalnego: mowa tu jest o pieniądzach jako zastępczym znaku
wartości wyprodukowanych i wymienianych. W XIII Liście do Diona (360A,
363B) natomiast (którego autentyczność jest n.b. podważana) wyraz „symbo-
lon” występuje jako umowny, co więcej — przez samego Platona ustanowiony
znak wyrażający: ma nim być charakterystyczny zwrot powitalny, jakiego
Platon-nadawca używa w owym liście i który poleca adresatowi interpretować
jako znak rozpoznawczy — oznakę autentyczności — listu, a zarazem jako
wyraz serdecznych uczuć dla adresata oraz tego, że list pisany jest „z
poważnym zamiarem”. Z kolei w innym miejscu tego samego listu wyraz
„symbolon” występuje w innym jeszcze znaczeniu, jako nazwa naturalnego
znaku wyrażającego: tak Platon zaleca interpretować ludzkie gesty, mimikę
3 Por. E. Gombrich. Refleksje o greckiej rewolucji. W: Sztuka i złudzenie. Tłum.
J. Zarański. Warszawa 1981 s. 119 n., a także: W.J. Verdenius. Mimesis. Plato's Doctrine
of Ar tis tic Imitation and Its Meaning to Us. Leiden 1949; R.G. Collingwood. Plato’s
Philosophy of Art. „Mind” 34: 1925 nr 134; W. Tatarkiewicz. Estetyka Platona. W: Estetyka
starożytna. Wrocław 1962.