DOI Artikel:
Karpowicz, Mariusz: Czechowicz i Sassoferrato u warszawskich wizytek
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0121
CZECHOWICZ I SASSOFERRATO
119
ostatecznego krystalizatora tematu Niepokalanego Poczęcia, na kilkanaście
wersji tego tematu występuje tylko raz5. Jak powszechnie wiadomo, Niepo-
kalane Poczęcie jest właściwie przysłaniem Madonny z niebios na ziemię.
Dlatego też najczęściej na obrazach o tym temacie spogląda Ona w górę, w
światło, które opuszcza, a ręce ma w specjalny sposób rozłożone, co ma z kolei
swoją, odpowiednią wymowę ideową. W rezultacie kompozycja Sassoferrato
powtórzona przez Czechowicza w Niepokalanym Poczęciu dała redakcję nie
unikalną, ale o bardzo rzadkiej recepcie ikonograficznej. Tym rzadszej,
że jeszcze na dodatek nietypowa jest również kolorystyka. Nasycona, pąsowa
czerwień sukni Madonny na obrazie Gian Battisty nie nadawała się zupełnie
do powtórzenia w Niepokalanym Poczęciu, którego tradycyjnymi barwami
sukien Madonny jest biel i błękit. Szafir i pąs pierwowzoru został przez
Czechowicza złagodzony i rozjaśniony, stał się pod dotknięciem Polaka jasnym
różem i delikatnym błękitem, nietypowy zestaw barw jednak został. Natomiast
biała, o brunatnych cieniach chustka, jaką na głowie Madonny położył Salvi,
u Czechowicza jest jasnoniebieska. Zatem nasz malarz był wierny jedynie
kompozycji pierwowzoru, kolor traktując dużo swobodniej.
Inną • charakterystyczną koncesją na rzecz pierwowzoru, przełamującą
normalną praktykę mistrza Szymona, jest drobiazgowa dokładność rysunkowa
uczesania, powtórzona za Salvim, nigdy więcej nie występująca w sumarycznej,
syntetyzującej manierze warszawskiego artysty. Widzimy zatem nie tylko
charakterystyczny przedziałek na środku głowy i gładkie uczesanie na boki, ale
również starannie odtworzony warkoczyk okalający tył głowy, wplecioną we
włosy jasną wstążkę i okalającą głowę chustkę.
Wszystkie pozostałe elementy malowidła wprowadził Czechowicz własne,
odmienne niż w wizytkowskim pierwowzorze. Przede wszystkim liczył się
wyraźnie z sytuacją malowidła w wyniesionej wysoko w górę ramie ołtarzowej.
Stąd proporcje figury są dość uwysmuklone, mała główka mieści się w wolu-
minie postaci ok. 10 razy, a partia od kolan do bioder została specjalnie
rozbudowana. Po drugie — zmieniony został wyraz twarzy. Oblicze Marii
straciło na płótnie Czechowicza swój bolesny wyraz, stało się łagodne i pełne
ciepła. Madonna czechowiczowska zstępuje na ziemię z wyrazem pogodnej
ufności, bo Niepokalane Poczęcie jest przecież w gruncie rzeczy tematem
radosnym. Po trzecie — odmienna jest rola powiewającej wokół Madonny
draperii. Salvi jest na swój sposób bliski rzeczywistości —jego suknie trzymają
się kształtów ciała, fałdują i łamią się prawdziwie i oszczędnie. Malarz XVIII-
wieczny całą fantazję, całe bogactwo inwencji wyładował w bogatym, zgoła
irrealnym skomplikowaniu draperii. Szafirowy płaszcz Madonny rozbudowuje
5 Obraz dziś przechowywany w Kansas City, w William Rockhill Nelson Gallery of Art; zob.:
J. A. Gay-Nuno. L’opera compléta di Murillo. Milano 1978 nr kat. 221 s. 106.
119
ostatecznego krystalizatora tematu Niepokalanego Poczęcia, na kilkanaście
wersji tego tematu występuje tylko raz5. Jak powszechnie wiadomo, Niepo-
kalane Poczęcie jest właściwie przysłaniem Madonny z niebios na ziemię.
Dlatego też najczęściej na obrazach o tym temacie spogląda Ona w górę, w
światło, które opuszcza, a ręce ma w specjalny sposób rozłożone, co ma z kolei
swoją, odpowiednią wymowę ideową. W rezultacie kompozycja Sassoferrato
powtórzona przez Czechowicza w Niepokalanym Poczęciu dała redakcję nie
unikalną, ale o bardzo rzadkiej recepcie ikonograficznej. Tym rzadszej,
że jeszcze na dodatek nietypowa jest również kolorystyka. Nasycona, pąsowa
czerwień sukni Madonny na obrazie Gian Battisty nie nadawała się zupełnie
do powtórzenia w Niepokalanym Poczęciu, którego tradycyjnymi barwami
sukien Madonny jest biel i błękit. Szafir i pąs pierwowzoru został przez
Czechowicza złagodzony i rozjaśniony, stał się pod dotknięciem Polaka jasnym
różem i delikatnym błękitem, nietypowy zestaw barw jednak został. Natomiast
biała, o brunatnych cieniach chustka, jaką na głowie Madonny położył Salvi,
u Czechowicza jest jasnoniebieska. Zatem nasz malarz był wierny jedynie
kompozycji pierwowzoru, kolor traktując dużo swobodniej.
Inną • charakterystyczną koncesją na rzecz pierwowzoru, przełamującą
normalną praktykę mistrza Szymona, jest drobiazgowa dokładność rysunkowa
uczesania, powtórzona za Salvim, nigdy więcej nie występująca w sumarycznej,
syntetyzującej manierze warszawskiego artysty. Widzimy zatem nie tylko
charakterystyczny przedziałek na środku głowy i gładkie uczesanie na boki, ale
również starannie odtworzony warkoczyk okalający tył głowy, wplecioną we
włosy jasną wstążkę i okalającą głowę chustkę.
Wszystkie pozostałe elementy malowidła wprowadził Czechowicz własne,
odmienne niż w wizytkowskim pierwowzorze. Przede wszystkim liczył się
wyraźnie z sytuacją malowidła w wyniesionej wysoko w górę ramie ołtarzowej.
Stąd proporcje figury są dość uwysmuklone, mała główka mieści się w wolu-
minie postaci ok. 10 razy, a partia od kolan do bioder została specjalnie
rozbudowana. Po drugie — zmieniony został wyraz twarzy. Oblicze Marii
straciło na płótnie Czechowicza swój bolesny wyraz, stało się łagodne i pełne
ciepła. Madonna czechowiczowska zstępuje na ziemię z wyrazem pogodnej
ufności, bo Niepokalane Poczęcie jest przecież w gruncie rzeczy tematem
radosnym. Po trzecie — odmienna jest rola powiewającej wokół Madonny
draperii. Salvi jest na swój sposób bliski rzeczywistości —jego suknie trzymają
się kształtów ciała, fałdują i łamią się prawdziwie i oszczędnie. Malarz XVIII-
wieczny całą fantazję, całe bogactwo inwencji wyładował w bogatym, zgoła
irrealnym skomplikowaniu draperii. Szafirowy płaszcz Madonny rozbudowuje
5 Obraz dziś przechowywany w Kansas City, w William Rockhill Nelson Gallery of Art; zob.:
J. A. Gay-Nuno. L’opera compléta di Murillo. Milano 1978 nr kat. 221 s. 106.