DOI Artikel:
Ciechanowiecki, Andrzej S.: Nieznany polski portret Rotariego ze zbiorów Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0128
126
ANDRZEJ CIECHANOWIECKI
formalną dzieła8, która w pełni uzasadnia możliwość autorstwa Rotariego,
ustalić należy, czy istniały okoliczności, w których Franciszek Michał Rze-
wuski zetknąć mógłby się z włoskim malarzem. Wacław Konopczyński
w swych Dziejach Polski nowożytnej pisał, że „Wiosną [1758 roku] udał się
do Petersburga w pogoni za szczęściem królewicz Karol [Ks. Kurlandzki],
ulubieniec ojca w towarzystwie takich panów, jak Ksawery Branicki, Fran-
ciszek Rzewuski i paru innych”9. Julian Nieć uściśla ten fakt, stwierdzając, że
miało to miejsce w kwietniu 1758 roku10. Wacław Konopczyński w książce
Polska w dobie wojny siedmioletniej wzmiankuje kilkakrotnie o tym, że
Franciszek Rzewuski ubiegał się w Petersburgu o miejsce po stolniku litewskim
Stanisławie Poniatowskim oraz — co dla nas jest szczególnie interesujące — że
cesarzowa Elżbieta „kazała sobie przysłać portret Rzewuskiego [5 paździer-
nika 1758 roku]”* 11. W tym samym czasie przebywa w Petersburgu Piętro
Rotari i wszystko wskazuje na to, że właśnie u niego zamówił Rzewuski portret
w celu ofiarowania go cesarzowej, jednocześnie zamawiając jeden egzemplarz
dla siebie. Rotari przyjechał do Rosji w czerwcu 1756 roku, gdzie objął
stanowisko nadwornego malarza cesarzowej Elżbiety. W Petersburgu prze-
bywał aż do śmierci, która nastąpiła 21 VIII 1762 r.12 Zebrane wiadomości
pozwalają przyjąć, że portret Rzewuskiego malowany był przez Rotariego
w drugiej połowie 1758 r.
Odrzucić należy bowiem przypuszczenia, że Rotari mógł malować Rze-
wuskiego w czasie swego pobytu w Dreźnie przed 1756 rokiem, jak również
przypuszczenie, że portret powstać mógł w czasie, kiedy Rotari jechał w 1756 r.
przez Polskę do Petersburga13 (brak też potwierdzenia na to, że podróżował on
przez Polskę). Rzewuski na omawianym przeze mnie portrecie występuje
bowiem z orderem Orła Białego, który otrzymał dopiero 3 VIII 1757 r., portret
malowany mógł być więc po tej dacie. Portret Rzewuskiego oprawiony jest
w znakomitą, rokokową ramę, zwieńczoną rodowym herbem Rzewuskich
„Krzywdą”. Mimo niewątpliwie francuskiego charakteru dekoracji wydaje
się, że powstać musiała również w Petersburgu; stanowi bowiem jednorodną
kompozycję z portretem, a jej cechy stylowe wskazują, że powstać musiała na
przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVIII wieku14.
8 Por. L. Nikolenko. Piętro Rotari in Russia and America. „The Conoisseur” July 1969
s. 191-196; C. Fiocco Drei. Piętro Rotari. „Antichità Viva” 9/10: 1980 nr 5 s. 23-32.
9 T. 2: 1648-1795. Warszawa—Kraków—Łódź—Poznań—Wilno—Zakopane 1936 s. 254.
10 Młodość ostatniego elekta Stanisława Augusta Poniatowskiego 1732-1764. Kraków 1935
s. 186. „Prace Krakowskiego Oddziału PTH” nr 11.
11 T. 1. Warszawa 1909 s. 496-507.
12 Nikolenko, jw. s. 191.
13 Autorowi znany jest portret przedstawiający Franciszka Michała Rzewuskiego, bez orderu
Orła Białego, przypisywany Rosalbie Carriera, a więc sprzed 1757 r. Pastel ten pochodzi również
z dawnej kolekcji Lanckorońskich.
14 Por. C. Grimm. Alte Bilderrahmen. München 1978, il. 265 s. 126.
ANDRZEJ CIECHANOWIECKI
formalną dzieła8, która w pełni uzasadnia możliwość autorstwa Rotariego,
ustalić należy, czy istniały okoliczności, w których Franciszek Michał Rze-
wuski zetknąć mógłby się z włoskim malarzem. Wacław Konopczyński
w swych Dziejach Polski nowożytnej pisał, że „Wiosną [1758 roku] udał się
do Petersburga w pogoni za szczęściem królewicz Karol [Ks. Kurlandzki],
ulubieniec ojca w towarzystwie takich panów, jak Ksawery Branicki, Fran-
ciszek Rzewuski i paru innych”9. Julian Nieć uściśla ten fakt, stwierdzając, że
miało to miejsce w kwietniu 1758 roku10. Wacław Konopczyński w książce
Polska w dobie wojny siedmioletniej wzmiankuje kilkakrotnie o tym, że
Franciszek Rzewuski ubiegał się w Petersburgu o miejsce po stolniku litewskim
Stanisławie Poniatowskim oraz — co dla nas jest szczególnie interesujące — że
cesarzowa Elżbieta „kazała sobie przysłać portret Rzewuskiego [5 paździer-
nika 1758 roku]”* 11. W tym samym czasie przebywa w Petersburgu Piętro
Rotari i wszystko wskazuje na to, że właśnie u niego zamówił Rzewuski portret
w celu ofiarowania go cesarzowej, jednocześnie zamawiając jeden egzemplarz
dla siebie. Rotari przyjechał do Rosji w czerwcu 1756 roku, gdzie objął
stanowisko nadwornego malarza cesarzowej Elżbiety. W Petersburgu prze-
bywał aż do śmierci, która nastąpiła 21 VIII 1762 r.12 Zebrane wiadomości
pozwalają przyjąć, że portret Rzewuskiego malowany był przez Rotariego
w drugiej połowie 1758 r.
Odrzucić należy bowiem przypuszczenia, że Rotari mógł malować Rze-
wuskiego w czasie swego pobytu w Dreźnie przed 1756 rokiem, jak również
przypuszczenie, że portret powstać mógł w czasie, kiedy Rotari jechał w 1756 r.
przez Polskę do Petersburga13 (brak też potwierdzenia na to, że podróżował on
przez Polskę). Rzewuski na omawianym przeze mnie portrecie występuje
bowiem z orderem Orła Białego, który otrzymał dopiero 3 VIII 1757 r., portret
malowany mógł być więc po tej dacie. Portret Rzewuskiego oprawiony jest
w znakomitą, rokokową ramę, zwieńczoną rodowym herbem Rzewuskich
„Krzywdą”. Mimo niewątpliwie francuskiego charakteru dekoracji wydaje
się, że powstać musiała również w Petersburgu; stanowi bowiem jednorodną
kompozycję z portretem, a jej cechy stylowe wskazują, że powstać musiała na
przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVIII wieku14.
8 Por. L. Nikolenko. Piętro Rotari in Russia and America. „The Conoisseur” July 1969
s. 191-196; C. Fiocco Drei. Piętro Rotari. „Antichità Viva” 9/10: 1980 nr 5 s. 23-32.
9 T. 2: 1648-1795. Warszawa—Kraków—Łódź—Poznań—Wilno—Zakopane 1936 s. 254.
10 Młodość ostatniego elekta Stanisława Augusta Poniatowskiego 1732-1764. Kraków 1935
s. 186. „Prace Krakowskiego Oddziału PTH” nr 11.
11 T. 1. Warszawa 1909 s. 496-507.
12 Nikolenko, jw. s. 191.
13 Autorowi znany jest portret przedstawiający Franciszka Michała Rzewuskiego, bez orderu
Orła Białego, przypisywany Rosalbie Carriera, a więc sprzed 1757 r. Pastel ten pochodzi również
z dawnej kolekcji Lanckorońskich.
14 Por. C. Grimm. Alte Bilderrahmen. München 1978, il. 265 s. 126.