DOI Artikel:
Chrościcki, Juliusz A.: O polu elekcyjnym z roku 1764
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0132
130
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
o tym przekonany. „I owszem rzekę więcej, że ElekcyaPolska jest to
dzień sądny między miastem Warszawa, a wioską Wolą”
[podkr. — J. Ch.]7. Ten apokaliptyczny obraz ostrych podziałów między
obozami magnackimi, krwawych tumultów i zbiorowego przekupstwa od-
powiadał epoce ostrej walki politycznej toczonej w latach 1695-1699, kiedy
dokonano podwójnej elekcji Augusta Mocnego i księcia Contiego.
Elekcja w roku 1764 miała wywołać wrażenie pełnej wolności głosujących
i zgodności z tradycją elekcji, tak, aby nie rodziły się wątpliwości w legalność
władzy młodego monarchy8. Dlatego też został uszanowany paragraf 49
konstytucji sejmowej z 1736 r.: „Miejsce tej elekcji zwyczayno między
Warszawą a Wolą gdzie się przeszłe Interregna Elekcya odprawowała przy
zwyczayney szopie i okopach [...] naznaczamy”9. Dzisiaj tę część miasta
nazywamy Kołem; wywodzi się ona od „Koła rycerskiego”.
Zachowane przekazy ikonograficzne elekcji Stanisława Augusta powsta-
wały już w drugiej połowie roku 1764. W diariuszu sejmowym umieszczono
schemat pola elekcyjnego z napisem w języku francuskim10 (il. 1). Warto
podkreślić znaczenie tego miedziorytu z podziałem pola na część środkową,
otoczoną okopem i wałem, podzieloną na część senatorską (z szopą pełniącą
jakby funkcję Sali Senatorskiej) i Koło rycerskie (pełniącego częściowo funkcję
Izby Poselskiej) z ławkami dla potrójnej liczby przedstawicieli województw. Do
Koła rycerskiego prowadziły trzy bramy: „od wschodu Brama Prowincyi
Xsiçstwa Litewskiego, od południa Brama Mało-Polskiey Prowincyi, a od
zachodu Wielkopolskiej”* 11. Z czterech namiotów ustawionych wzdłuż „pola
w okopach” jeden należał do straży węgierskiej marszałka wielkiego koron-
nego, a bliżej szopy również od wschodu stał namiot marszałka wielkiego
litewskiego Ignacego Ogińskiego. Od zachodu w głębi znajdował się namiot
prymasa jako interrexa, a obok szopy wielki namiot marszałka sejmu
elekcyjnego Józefa Sosnowskiego. Wymiary pola elekcyjnego w okopie wyno-
szą 231 x 115 łokci poi., co po przeliczeniu daje 138 x 68,4 m. Odległość
między przeciwległymi szeregami szlachty wynosiła w przybliżeniu 160 x
7 Tamże.
8. Taki był cel propagandy politycznej prowadzonej przez Czartoryskich, ambasadora
rosyjskiego i króla po elekcji „a volenta”, przy obecności wojsk rosyjskich i milicji Familii.
9 Jest to potwierdzenie wcześniejszych konstytucji sejmowych. Podobna uchwała w czasie
sejmu konwdkacyjnego w dn. 7 V 1764. Vol. legum t. VII s. 9.
10 Miedzioryt 328 x 256 mm, załączonych do większości egz. diariuszy: Dyaryusz Seymu
Electionis [...] w Roku 1764. Warszawa 1764 (po karcie tyt.); Rembieliński, jw.
11 „Explikacya Szopy, Okopow y Pola Elektoralnego na karcie osobliwey wyrysowanych”.
Odwrocie k. tyt. Dyaryusz, jw. Symbolika stron świata odgrywała rolę również w budynkach
sejmowych. Według A.S. Radziwiłła (Pamiętniki o dziejach w Polsce. Tłum. i opr. A. Przyboś
i R. Żelewski. T. 1. Warszawa 1980 s. 146) na rozkaz marszałka sejmu Jakuba Sobieskiego
oznaczono trzy bramy odpowiednimi inskrypcjami pola elekcyjnego. Zob. także relacje:
U. von Werdum, K. Liske. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów 1876 s. j.20.
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
o tym przekonany. „I owszem rzekę więcej, że ElekcyaPolska jest to
dzień sądny między miastem Warszawa, a wioską Wolą”
[podkr. — J. Ch.]7. Ten apokaliptyczny obraz ostrych podziałów między
obozami magnackimi, krwawych tumultów i zbiorowego przekupstwa od-
powiadał epoce ostrej walki politycznej toczonej w latach 1695-1699, kiedy
dokonano podwójnej elekcji Augusta Mocnego i księcia Contiego.
Elekcja w roku 1764 miała wywołać wrażenie pełnej wolności głosujących
i zgodności z tradycją elekcji, tak, aby nie rodziły się wątpliwości w legalność
władzy młodego monarchy8. Dlatego też został uszanowany paragraf 49
konstytucji sejmowej z 1736 r.: „Miejsce tej elekcji zwyczayno między
Warszawą a Wolą gdzie się przeszłe Interregna Elekcya odprawowała przy
zwyczayney szopie i okopach [...] naznaczamy”9. Dzisiaj tę część miasta
nazywamy Kołem; wywodzi się ona od „Koła rycerskiego”.
Zachowane przekazy ikonograficzne elekcji Stanisława Augusta powsta-
wały już w drugiej połowie roku 1764. W diariuszu sejmowym umieszczono
schemat pola elekcyjnego z napisem w języku francuskim10 (il. 1). Warto
podkreślić znaczenie tego miedziorytu z podziałem pola na część środkową,
otoczoną okopem i wałem, podzieloną na część senatorską (z szopą pełniącą
jakby funkcję Sali Senatorskiej) i Koło rycerskie (pełniącego częściowo funkcję
Izby Poselskiej) z ławkami dla potrójnej liczby przedstawicieli województw. Do
Koła rycerskiego prowadziły trzy bramy: „od wschodu Brama Prowincyi
Xsiçstwa Litewskiego, od południa Brama Mało-Polskiey Prowincyi, a od
zachodu Wielkopolskiej”* 11. Z czterech namiotów ustawionych wzdłuż „pola
w okopach” jeden należał do straży węgierskiej marszałka wielkiego koron-
nego, a bliżej szopy również od wschodu stał namiot marszałka wielkiego
litewskiego Ignacego Ogińskiego. Od zachodu w głębi znajdował się namiot
prymasa jako interrexa, a obok szopy wielki namiot marszałka sejmu
elekcyjnego Józefa Sosnowskiego. Wymiary pola elekcyjnego w okopie wyno-
szą 231 x 115 łokci poi., co po przeliczeniu daje 138 x 68,4 m. Odległość
między przeciwległymi szeregami szlachty wynosiła w przybliżeniu 160 x
7 Tamże.
8. Taki był cel propagandy politycznej prowadzonej przez Czartoryskich, ambasadora
rosyjskiego i króla po elekcji „a volenta”, przy obecności wojsk rosyjskich i milicji Familii.
9 Jest to potwierdzenie wcześniejszych konstytucji sejmowych. Podobna uchwała w czasie
sejmu konwdkacyjnego w dn. 7 V 1764. Vol. legum t. VII s. 9.
10 Miedzioryt 328 x 256 mm, załączonych do większości egz. diariuszy: Dyaryusz Seymu
Electionis [...] w Roku 1764. Warszawa 1764 (po karcie tyt.); Rembieliński, jw.
11 „Explikacya Szopy, Okopow y Pola Elektoralnego na karcie osobliwey wyrysowanych”.
Odwrocie k. tyt. Dyaryusz, jw. Symbolika stron świata odgrywała rolę również w budynkach
sejmowych. Według A.S. Radziwiłła (Pamiętniki o dziejach w Polsce. Tłum. i opr. A. Przyboś
i R. Żelewski. T. 1. Warszawa 1980 s. 146) na rozkaz marszałka sejmu Jakuba Sobieskiego
oznaczono trzy bramy odpowiednimi inskrypcjami pola elekcyjnego. Zob. także relacje:
U. von Werdum, K. Liske. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów 1876 s. j.20.