DOI article:
Wiercińska, Janina: Ilustracja w książce literackiej polskiego Oświecenia
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0169
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXXV, zeszyt 4 — 1987
JANINA WIERCIŃSKA
ILUSTRACJA W KSIĄŻCE LITERACKIEJ
POLSKIEGO OŚWIECENIA*
Zgodnie z powszechnie przyjętym sądem polska książka literacka doby
oświecenia na ogół nie była ilustrowana* 1 i tylko nieliczne wyjątki mają
świadczyć o pewnych na tym polu usiłowaniach. Wstępny rekonesans pozwolił
na poczynienie paru uwag, z którymi warto się podzielić.
Sięgając po porównania do Francji i Niemiec dochodzi się do wniosku, że
po to, by i w Polsce XVIII-wiecznej mogła cieszyć się powodzeniem wy-
smakowana produkcja wytwornych książek, potrzeba było zakorzenionych
w przeszłości przyzwyczajeń literackich, mistrzowskich wzorców oraz wa-
runków technicznych, umożliwiających wykonanie'ilustracji, winiet i ozdob-
ników. Brakowało wyszkolonych rysowników, kopistów i miedziorytników,
nie było uczelni artystycznych ani pracowni kształcących sztycharzy. W kilku
ośrodkach prowincjonalnych, przenosząc się zresztą z miejsca na miejsce,
działali różnego pokroju rytownicy kartuszy herbowych, wizerunków i przed-
stawień dewocyjnych; zwracano się czasem do Gdańska, Torunia i Śląska,
gdzie dysponowano bardziej doświadczonymi w tego typu produkcji szty-
charzami.
W początkach panowania Stanisława Augusta warstwa wykształcona,
a więc ta, z której rekrutować się mogli cżytelnicy interesujących nas tu
książek, czytała przede wszystkim po francusku, czasem po angielsku lub
włosku — dla tej elity sprowadzano książki z zagranicy. Ciągle istniał krąg
publiczności, która poza kalendarzami z prognostykami, historiami Meluzyny,
Magielony czy Aleksandra Macedońskiego, innej lektury nie wymagała.
* Temat ten w ujęciu szerszym omówiła J. Wiercińska. Buchillustrationen der polnischen
Aufklarung. In: Chodowiecki und die Kunst der Aufklarung in Polen. und Preufien [...]. rsg. von
H. Rothe und A. Ryszkiewicz. Koln-Wien 1986 s. 131-153.
1 Z. Goliński. Edytorstwo. W: Słownik literatury polskiego Oświecenia. Pod red. T. Kost-
kiewiczowej. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1977 s. 103. Na temat szaty zewnętrznej
książki polskiej tej epoki zob.: Z. Staniszewski. Zarys problematyki- dotyczącej estetyki
polskiego druku książkowego XVIII wieku. „Ze Skarbca Kultury” 1960 z. 1 s. 120-164.
Tom XXXV, zeszyt 4 — 1987
JANINA WIERCIŃSKA
ILUSTRACJA W KSIĄŻCE LITERACKIEJ
POLSKIEGO OŚWIECENIA*
Zgodnie z powszechnie przyjętym sądem polska książka literacka doby
oświecenia na ogół nie była ilustrowana* 1 i tylko nieliczne wyjątki mają
świadczyć o pewnych na tym polu usiłowaniach. Wstępny rekonesans pozwolił
na poczynienie paru uwag, z którymi warto się podzielić.
Sięgając po porównania do Francji i Niemiec dochodzi się do wniosku, że
po to, by i w Polsce XVIII-wiecznej mogła cieszyć się powodzeniem wy-
smakowana produkcja wytwornych książek, potrzeba było zakorzenionych
w przeszłości przyzwyczajeń literackich, mistrzowskich wzorców oraz wa-
runków technicznych, umożliwiających wykonanie'ilustracji, winiet i ozdob-
ników. Brakowało wyszkolonych rysowników, kopistów i miedziorytników,
nie było uczelni artystycznych ani pracowni kształcących sztycharzy. W kilku
ośrodkach prowincjonalnych, przenosząc się zresztą z miejsca na miejsce,
działali różnego pokroju rytownicy kartuszy herbowych, wizerunków i przed-
stawień dewocyjnych; zwracano się czasem do Gdańska, Torunia i Śląska,
gdzie dysponowano bardziej doświadczonymi w tego typu produkcji szty-
charzami.
W początkach panowania Stanisława Augusta warstwa wykształcona,
a więc ta, z której rekrutować się mogli cżytelnicy interesujących nas tu
książek, czytała przede wszystkim po francusku, czasem po angielsku lub
włosku — dla tej elity sprowadzano książki z zagranicy. Ciągle istniał krąg
publiczności, która poza kalendarzami z prognostykami, historiami Meluzyny,
Magielony czy Aleksandra Macedońskiego, innej lektury nie wymagała.
* Temat ten w ujęciu szerszym omówiła J. Wiercińska. Buchillustrationen der polnischen
Aufklarung. In: Chodowiecki und die Kunst der Aufklarung in Polen. und Preufien [...]. rsg. von
H. Rothe und A. Ryszkiewicz. Koln-Wien 1986 s. 131-153.
1 Z. Goliński. Edytorstwo. W: Słownik literatury polskiego Oświecenia. Pod red. T. Kost-
kiewiczowej. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1977 s. 103. Na temat szaty zewnętrznej
książki polskiej tej epoki zob.: Z. Staniszewski. Zarys problematyki- dotyczącej estetyki
polskiego druku książkowego XVIII wieku. „Ze Skarbca Kultury” 1960 z. 1 s. 120-164.