DOI Artikel:
Raszewski, Zbigniew: Dyrektor Osiński oprowadza: nieznany opis Teatru Narodowego z 1821 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0206
204
ZBIGNIEW RASZEWSKI
za komorne Marii Teresie Tyszkiewiczowej, która dziedziczy budynek teatru
po swoim bracie, ks. Józefie. (Gmach stał, jak wiemy, naprzeciw pałacu
Krasińskich; ks. Józef otrzymał go w spadku po swoim stryju, Stanisławie
Auguście)2.
Osiński gorączkowo szuka ratunku. Być może Tyszkiewiczowa zgodzi się
policzyć mu na poczet długu inwestycje, których dokonał z własnych
funduszów. Przecież zbogaciła się dzięki nim; jej posesja jest lepiej zagospo-
darowana i piękniejsza, a więc zyskała na wartości3. Na poparcie tej tezy
powstaje cały memoriał4. Przeczytajmy go uważnie, zwracając szczególną
uwagę na to, co wykracza swoim znaczeniem poza biografię Osińskiego.
Zacznijmy tak jak autor, od widowni, zachowując w pamięci fakt, że
wprawdzie znamy jej wygląd z obrazu anonimowego malarza, jest to jednakże
wygląd z roku 1790, a więc sprzed przebudowy, którą w 1791 r. Bogusławski
wymógł na ówczesnym właścicielu gmachu5. Najważniejszą zmianą było
wtedy dodanie jeszcze jednej kondygnacji lóż. Po tej przebudowie dokonano
w 1808 r. generalnego remontu; pojawiła się m.in. nowa kurtyna i jednolity
kolor obić (zielony). Osiński wzbogacił wystrój sali. I on zawiesił nową
kurtynę, malowaną, jak kazał ówczesny obyczaj; przedstawiała odchyloną
amarantową kotarę, za którą widniała rozciągająca się w głąb kolumnada6.
2 B. Król. Budynek Teatru Narodowego (1779-1833). „Pamiętnik Teatralny” 7: 1958 z. 1
s. 66-96.
3 Osiński nie rozmawia! oczywiście z Tyszkiewiczową, lecz z jej pełnomocnikiem, Aleksan-
drem Linowskim, a finalizował sprawę z administratorem jej majątku, Dominikiem Paszkowskim.
W całym memoriale jako początek robót wymienia się rok 1818. W rzeczywistości wymiana
podłogi oraz ustawienie foteli i ławek to prace wykonane w ciągu siedmiu dni w 1816; otwarcie
gmachu po remoncie: 28 VII 1816. Zob. „Rocznik Teatru Narodowego Warszawskiego od
1 stycznia 1816 do 1 stycznia 1817”. Warszawa b.r. s. 27-28. Nowe obicia, malowidła, żyrandol
i kurtynę ujrzano w 1818 r. Prace trwały dziesięć dni; otwarcie gmachu po remoncie: 13 IX 1818;
zob. „Gazeta Warszawska” 1818 nr 77; „Tygodnik Polski i Zagraniczny” 1818 nr 44 s. 100-103.
4 Dotychczas drukowane było jedynie streszczenie tego memoriału, sporządzone przez
Dominika Paszkowskiego przy innej okazji; zob. K. Wierzbicka. Źródła do historii teatru
warszawskiego. Cz. 2. Wrocław 1955 s. 151-152. Wersja oryginalna zachowała się w Archiwum
Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w zespole Archiwum ks. Józefa Poniatowskiego i Marii
Teresy Tyszkiewiczowej (= AJP) 647 s. 100-105. Jest to zszywka, czystopis. Ręką Osińskiego
wszystkie podpisy i dwa fragmenty tekstu. Reszta ręką kopisty. W naszej edycji poprawiamy
drobne błędy kopisty i ujednolicamy formy oboczne, np. miejsce/miesce, Kurytarzy/korytarzy.
Pisownia zmodernizowana.
5 J. W. G om ulic ki. Kiedy powstał i co przedstawia obraz Whętrze Teatru Narodowego?
„Pamiętnik Teatralny” 15: 1966 z. 1/4 s. 77-96.
6 Tak ją opisuje aktor Majewski, który ją jeszcze widział. (Występował na placu Krasińskich
od 1825 r.); zob. B. Król-Kaczorowska. Aktor o malarzach teatralnych. „Pamiętnik
Teatralny” 32: 1984 z. 3/4 s. 518. Majewski twierdzi, że namalował ją Jutti, co niemożliwe. Jutti
przyjechał do Polski w 1821, a kurtyna była gotowa już w 1818 r. (zob. przyp. 3). Dekoratorem
Osińskiego był wtedy Louis Courtin. W najnowszej publikacji czytamy, że na kurtynie widniał
napis „Moribus et Musis”; zob. B. Król-Kaczorowska. Teatry Warszawy. Warszawa 1986
s. 42. To pomyłka, taki napis miała poprzednia kurtyna namalowana przez Plerscha.
ZBIGNIEW RASZEWSKI
za komorne Marii Teresie Tyszkiewiczowej, która dziedziczy budynek teatru
po swoim bracie, ks. Józefie. (Gmach stał, jak wiemy, naprzeciw pałacu
Krasińskich; ks. Józef otrzymał go w spadku po swoim stryju, Stanisławie
Auguście)2.
Osiński gorączkowo szuka ratunku. Być może Tyszkiewiczowa zgodzi się
policzyć mu na poczet długu inwestycje, których dokonał z własnych
funduszów. Przecież zbogaciła się dzięki nim; jej posesja jest lepiej zagospo-
darowana i piękniejsza, a więc zyskała na wartości3. Na poparcie tej tezy
powstaje cały memoriał4. Przeczytajmy go uważnie, zwracając szczególną
uwagę na to, co wykracza swoim znaczeniem poza biografię Osińskiego.
Zacznijmy tak jak autor, od widowni, zachowując w pamięci fakt, że
wprawdzie znamy jej wygląd z obrazu anonimowego malarza, jest to jednakże
wygląd z roku 1790, a więc sprzed przebudowy, którą w 1791 r. Bogusławski
wymógł na ówczesnym właścicielu gmachu5. Najważniejszą zmianą było
wtedy dodanie jeszcze jednej kondygnacji lóż. Po tej przebudowie dokonano
w 1808 r. generalnego remontu; pojawiła się m.in. nowa kurtyna i jednolity
kolor obić (zielony). Osiński wzbogacił wystrój sali. I on zawiesił nową
kurtynę, malowaną, jak kazał ówczesny obyczaj; przedstawiała odchyloną
amarantową kotarę, za którą widniała rozciągająca się w głąb kolumnada6.
2 B. Król. Budynek Teatru Narodowego (1779-1833). „Pamiętnik Teatralny” 7: 1958 z. 1
s. 66-96.
3 Osiński nie rozmawia! oczywiście z Tyszkiewiczową, lecz z jej pełnomocnikiem, Aleksan-
drem Linowskim, a finalizował sprawę z administratorem jej majątku, Dominikiem Paszkowskim.
W całym memoriale jako początek robót wymienia się rok 1818. W rzeczywistości wymiana
podłogi oraz ustawienie foteli i ławek to prace wykonane w ciągu siedmiu dni w 1816; otwarcie
gmachu po remoncie: 28 VII 1816. Zob. „Rocznik Teatru Narodowego Warszawskiego od
1 stycznia 1816 do 1 stycznia 1817”. Warszawa b.r. s. 27-28. Nowe obicia, malowidła, żyrandol
i kurtynę ujrzano w 1818 r. Prace trwały dziesięć dni; otwarcie gmachu po remoncie: 13 IX 1818;
zob. „Gazeta Warszawska” 1818 nr 77; „Tygodnik Polski i Zagraniczny” 1818 nr 44 s. 100-103.
4 Dotychczas drukowane było jedynie streszczenie tego memoriału, sporządzone przez
Dominika Paszkowskiego przy innej okazji; zob. K. Wierzbicka. Źródła do historii teatru
warszawskiego. Cz. 2. Wrocław 1955 s. 151-152. Wersja oryginalna zachowała się w Archiwum
Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w zespole Archiwum ks. Józefa Poniatowskiego i Marii
Teresy Tyszkiewiczowej (= AJP) 647 s. 100-105. Jest to zszywka, czystopis. Ręką Osińskiego
wszystkie podpisy i dwa fragmenty tekstu. Reszta ręką kopisty. W naszej edycji poprawiamy
drobne błędy kopisty i ujednolicamy formy oboczne, np. miejsce/miesce, Kurytarzy/korytarzy.
Pisownia zmodernizowana.
5 J. W. G om ulic ki. Kiedy powstał i co przedstawia obraz Whętrze Teatru Narodowego?
„Pamiętnik Teatralny” 15: 1966 z. 1/4 s. 77-96.
6 Tak ją opisuje aktor Majewski, który ją jeszcze widział. (Występował na placu Krasińskich
od 1825 r.); zob. B. Król-Kaczorowska. Aktor o malarzach teatralnych. „Pamiętnik
Teatralny” 32: 1984 z. 3/4 s. 518. Majewski twierdzi, że namalował ją Jutti, co niemożliwe. Jutti
przyjechał do Polski w 1821, a kurtyna była gotowa już w 1818 r. (zob. przyp. 3). Dekoratorem
Osińskiego był wtedy Louis Courtin. W najnowszej publikacji czytamy, że na kurtynie widniał
napis „Moribus et Musis”; zob. B. Król-Kaczorowska. Teatry Warszawy. Warszawa 1986
s. 42. To pomyłka, taki napis miała poprzednia kurtyna namalowana przez Plerscha.