DOI Artikel:
Banaś, Paweł: "Wyroby nowoczesne" w zbiorach Juliana I. Nowaka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0306
304
PAWEŁ BANAŚ
ceramiką chińską również przedmioty pochodzące z krajów muzułmańskich,
zwłaszcza z Persji, nieliczne przykłady dawnej ceramiki europejskiej oraz
interesujące nas obiekty określane w katalogu jako „wyroby nowoczesne”12.
Trudno się dziwić, iż na te ostatnie nie zwracano właściwie uwagi w licznych
komentarzach13. W kontekście rozważań nad upadkiem porcelany europej-
skiej w XIX w. wskazywano co najwyżej: „w ostatnich dopiero czasach
nastąpiły próby jej wskrzeszenia z przystosowaniem do nowych warunków”14.
Z pozoru wydać się może, że i sam Nowak ten liczebnie skromny fragment
kolekcji traktował jako nieistotny margines, jako wyłącznie okazjonalnie
nabywane drobiazgi15. Jednakże decyzja prezentacji owych drobiazgów w tak
bogatym i zróżnicowanym kontekście zaprzecza wyraźnie powyższej sugestii.
Bo też nie była tó wcale —jak postaram się wykazać — decyzja przypadkowa,
lecz przeciwnie, głęboko przemyślana, stanowiąca niejako wykładnię kryteriów
estetycznych doświadczonego zbieracza.
Warto uświadomić sobie, że „wyroby nowoczesne” pochodziły w prze-
ważającej mierze z pierwszej dekady naszego wieku, patrzono więc wówczas na
nie z takiego dystansu, jak my obecnie na porcelanowe figurki projektu
L. Tomaszewskiego czy H. Orthwein. Były to w zasadzie wyroby współczesne,
lecz jednocześnie niektóre z nich należały już jakby do przeszłej epoki.
Uważając, nadto pochopnie, lata dwudzieste i trzydzieste za czasy zupełnego
zapomnienia, więcej nawet, potępienia secesji, dziwić się możemy, iż w ra-
mach tak prestiżowej ekspozycji muzealnej znalazły się w ogóle dzieła sece-
syjne w takiej liczbie i w tak typowych przykładach. Fakt ten, jak się okazuje,
nie budził jednak, w każdym razie udokumentowanych, wątpliwości czy
zastrzeżeń. Dlaczego tak się stało? Czy zadecydował o tym dobór przedmiotów
czy też inne jeszcze względy?
Najliczniejszy zespół w kolekcji ceramiki nowoczesnej Nowaka tworzyły
wyroby Manufaktury Królewskiej z Kopenhagi, wytwórni, która od końca lat
12 Wystawiono łącznie 31 obiektów, z czego blisko połowa uległa rozproszeniu. Były to
oczywiście przedmioty wybrane ze znacznie większej kolekcji, o czym świadczy, sporządzony
zapewne w 1939 r. Inwentarz w maszynopisie z naniesionymi odręcznie uwagami i orientacyjną
wyceną, w którym osobny dział stanowi „Ceramika nowa” — 38 pozycji, przy czym wyroby
współczesne pojawiają się i w innych działach: „Europejskie”, „Różne”. Aktualny stan za-
chowania kolekcji potwierdza przypuszczenie, że Inwentarz uwzględnia jedynie najcenniejsze
pozycje z zakresu przede wszystkim rzemiosła artystycznego.
13 Wszystkie omówienia i wzmianki prasowe uwzględnia: W. Wolski-Urbankowski.
Bibliografia polskiej ceramiki szlachetnej. Warszawa 1938.
14 „Tygodnik Ilustrowany” 1934 nr 14 s. 274; podobnie pisał R.St. Ryszard: „Dopiero pod
koniec ubiegłego wieku, gdy zbudziła się sztuka stosowana, poczęły się znów pojawiać porcelany
artystyczne, z których wyroby Kopenhagi, Sèvres i innych fabryk stanęły na wysokości zadania”
(Katalog wystawy s. 94).
15 Opinię tę podzielali zapewne bliscy Nowaka skoro utrwaliła się ona w tradycji rodzinnej —
p. Hanczakowski pisał żartobliwie w liście do autora „Ceramika XX wieku służyła chyba raczej
jako (o zgrozo) «bibelot» do upiększenia mieszkania niż przedmiot kolekcji”.
PAWEŁ BANAŚ
ceramiką chińską również przedmioty pochodzące z krajów muzułmańskich,
zwłaszcza z Persji, nieliczne przykłady dawnej ceramiki europejskiej oraz
interesujące nas obiekty określane w katalogu jako „wyroby nowoczesne”12.
Trudno się dziwić, iż na te ostatnie nie zwracano właściwie uwagi w licznych
komentarzach13. W kontekście rozważań nad upadkiem porcelany europej-
skiej w XIX w. wskazywano co najwyżej: „w ostatnich dopiero czasach
nastąpiły próby jej wskrzeszenia z przystosowaniem do nowych warunków”14.
Z pozoru wydać się może, że i sam Nowak ten liczebnie skromny fragment
kolekcji traktował jako nieistotny margines, jako wyłącznie okazjonalnie
nabywane drobiazgi15. Jednakże decyzja prezentacji owych drobiazgów w tak
bogatym i zróżnicowanym kontekście zaprzecza wyraźnie powyższej sugestii.
Bo też nie była tó wcale —jak postaram się wykazać — decyzja przypadkowa,
lecz przeciwnie, głęboko przemyślana, stanowiąca niejako wykładnię kryteriów
estetycznych doświadczonego zbieracza.
Warto uświadomić sobie, że „wyroby nowoczesne” pochodziły w prze-
ważającej mierze z pierwszej dekady naszego wieku, patrzono więc wówczas na
nie z takiego dystansu, jak my obecnie na porcelanowe figurki projektu
L. Tomaszewskiego czy H. Orthwein. Były to w zasadzie wyroby współczesne,
lecz jednocześnie niektóre z nich należały już jakby do przeszłej epoki.
Uważając, nadto pochopnie, lata dwudzieste i trzydzieste za czasy zupełnego
zapomnienia, więcej nawet, potępienia secesji, dziwić się możemy, iż w ra-
mach tak prestiżowej ekspozycji muzealnej znalazły się w ogóle dzieła sece-
syjne w takiej liczbie i w tak typowych przykładach. Fakt ten, jak się okazuje,
nie budził jednak, w każdym razie udokumentowanych, wątpliwości czy
zastrzeżeń. Dlaczego tak się stało? Czy zadecydował o tym dobór przedmiotów
czy też inne jeszcze względy?
Najliczniejszy zespół w kolekcji ceramiki nowoczesnej Nowaka tworzyły
wyroby Manufaktury Królewskiej z Kopenhagi, wytwórni, która od końca lat
12 Wystawiono łącznie 31 obiektów, z czego blisko połowa uległa rozproszeniu. Były to
oczywiście przedmioty wybrane ze znacznie większej kolekcji, o czym świadczy, sporządzony
zapewne w 1939 r. Inwentarz w maszynopisie z naniesionymi odręcznie uwagami i orientacyjną
wyceną, w którym osobny dział stanowi „Ceramika nowa” — 38 pozycji, przy czym wyroby
współczesne pojawiają się i w innych działach: „Europejskie”, „Różne”. Aktualny stan za-
chowania kolekcji potwierdza przypuszczenie, że Inwentarz uwzględnia jedynie najcenniejsze
pozycje z zakresu przede wszystkim rzemiosła artystycznego.
13 Wszystkie omówienia i wzmianki prasowe uwzględnia: W. Wolski-Urbankowski.
Bibliografia polskiej ceramiki szlachetnej. Warszawa 1938.
14 „Tygodnik Ilustrowany” 1934 nr 14 s. 274; podobnie pisał R.St. Ryszard: „Dopiero pod
koniec ubiegłego wieku, gdy zbudziła się sztuka stosowana, poczęły się znów pojawiać porcelany
artystyczne, z których wyroby Kopenhagi, Sèvres i innych fabryk stanęły na wysokości zadania”
(Katalog wystawy s. 94).
15 Opinię tę podzielali zapewne bliscy Nowaka skoro utrwaliła się ona w tradycji rodzinnej —
p. Hanczakowski pisał żartobliwie w liście do autora „Ceramika XX wieku służyła chyba raczej
jako (o zgrozo) «bibelot» do upiększenia mieszkania niż przedmiot kolekcji”.