DOI Artikel:
Chojecka, Ewa: Oblicze artystyczne architektury województwa śląskiego w czasach II Rzeczypospolitej (1922 - 1939)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0357
OBLICZE ARTYSTYCZNE ARCHITEKTURY
355
W architekturze śląskiej uderza prawie całkowity brak tzw. stylu dworko-
wego. Najwyraźniej nie odpowiadał miejscowym upodobaniom, zaś kojarzone
z nim idee dworu polskiego XIX w. z braku miejscowych odniesień hish>
rycznych nie znajdowały tu ewidentnie rezonansu. Śląska willa, jeśli nie była
powtórzeniem postmodernizmu, była funkcjonalistyczna w formie. Prostota
asymetrycznej kubizującej bryły, płaski dach, okularowe okna znamionują
standardową formułę budownictwa willowego lat trzydziestych18 (il. 12).
Wydaje się, że pokolenie tamtych lat zostało wręcz zafascynowane aktualnymi
propozycjami architektury. Nigdzie też — jak można przypuszczać — nurt
nowoczesnej awangardy nie zakorzenił się tak mocno, jak na omawianych
ziemiach. Do rangi symbolicznej urasta fakt, że wznoszone od roku 1936
Muzeum Śląskie w Katowicach projektu K. Schayera (zburzone podczas
okupacji) otrzymuje awangardowy kształt wielkiej szkieletowej konstrukcji
przeprutej taflami szkła, i w niczym nie nawiązuje do rozpowszechnionego
wzorca muzeum-pałacu-świątyni19.
Śląsk nie był ośrodkiem myśli teoretycznej. Architektura jest tu dziedziną
działalności praktycznej i o jej obliczu artystycznym należy mówić na
podstawie konkretnych realizacji.
Z naszkicowanych uwag wyłania się pewien obraz całości. W latach
trzydziestych, po długim okresie orientacji klasycyzujących, Śląsk został niemal
bez reszty zdominowany przez funkcjonalizm. Z dawnych podziałów odróżnia-
jących ziemię cieszyńską od górnośląskiej nie wszystko uległo zatarciu.
Na południu „styl międzynarodowy” przejawia skłonność do rozwiązań
lżejszych, bardziej rozczłonkowanych, optycznie delikatniejszych. Wynika to
zapewne z poczucia formy będącej echem tradycji wiedeńskiej secesji i mo-
dernizmu. Natomiast obszar górnośląski zdecydowanie preferuje wielkie
porządki, kształt lapidarny, masywny, bryłę tworzącą mocny akcent urbani-
styczny „drapacza chmur”. Przykładem przerzutu tej formuły na południe jest
architektura Sołtykowskiego (il. 11).
I dopiero równająca w dół nijakość architektury drugiej połowy XX w.
miała przytłumić i w końcu zagasić tamto bogactwo form śląskiej architektury
nowoczesnej. Czy doczekamy się jej renesansu — nie w znaczeniu nawrotu
form, lecz artystycznej jakości? I czy opisany dorobek czasów międzywojnia
wejdzie w sferę naszej niepisanej zbiorowej wyobraźni historycznej?
18 Dobrym przykładem jest bielska willa z roku 1933 projektu O. Lesieckiego i W. Scholza
(il. 12); por.: Chojecka. Architektura i urbanistyka s. 92.
19 D. Głaze k. Budynek Muzeum Śląskiego w Katowicach w dwudziestoleciu międzywojennym.
W: Z dziejów sztuki Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego s. 27-34.
355
W architekturze śląskiej uderza prawie całkowity brak tzw. stylu dworko-
wego. Najwyraźniej nie odpowiadał miejscowym upodobaniom, zaś kojarzone
z nim idee dworu polskiego XIX w. z braku miejscowych odniesień hish>
rycznych nie znajdowały tu ewidentnie rezonansu. Śląska willa, jeśli nie była
powtórzeniem postmodernizmu, była funkcjonalistyczna w formie. Prostota
asymetrycznej kubizującej bryły, płaski dach, okularowe okna znamionują
standardową formułę budownictwa willowego lat trzydziestych18 (il. 12).
Wydaje się, że pokolenie tamtych lat zostało wręcz zafascynowane aktualnymi
propozycjami architektury. Nigdzie też — jak można przypuszczać — nurt
nowoczesnej awangardy nie zakorzenił się tak mocno, jak na omawianych
ziemiach. Do rangi symbolicznej urasta fakt, że wznoszone od roku 1936
Muzeum Śląskie w Katowicach projektu K. Schayera (zburzone podczas
okupacji) otrzymuje awangardowy kształt wielkiej szkieletowej konstrukcji
przeprutej taflami szkła, i w niczym nie nawiązuje do rozpowszechnionego
wzorca muzeum-pałacu-świątyni19.
Śląsk nie był ośrodkiem myśli teoretycznej. Architektura jest tu dziedziną
działalności praktycznej i o jej obliczu artystycznym należy mówić na
podstawie konkretnych realizacji.
Z naszkicowanych uwag wyłania się pewien obraz całości. W latach
trzydziestych, po długim okresie orientacji klasycyzujących, Śląsk został niemal
bez reszty zdominowany przez funkcjonalizm. Z dawnych podziałów odróżnia-
jących ziemię cieszyńską od górnośląskiej nie wszystko uległo zatarciu.
Na południu „styl międzynarodowy” przejawia skłonność do rozwiązań
lżejszych, bardziej rozczłonkowanych, optycznie delikatniejszych. Wynika to
zapewne z poczucia formy będącej echem tradycji wiedeńskiej secesji i mo-
dernizmu. Natomiast obszar górnośląski zdecydowanie preferuje wielkie
porządki, kształt lapidarny, masywny, bryłę tworzącą mocny akcent urbani-
styczny „drapacza chmur”. Przykładem przerzutu tej formuły na południe jest
architektura Sołtykowskiego (il. 11).
I dopiero równająca w dół nijakość architektury drugiej połowy XX w.
miała przytłumić i w końcu zagasić tamto bogactwo form śląskiej architektury
nowoczesnej. Czy doczekamy się jej renesansu — nie w znaczeniu nawrotu
form, lecz artystycznej jakości? I czy opisany dorobek czasów międzywojnia
wejdzie w sferę naszej niepisanej zbiorowej wyobraźni historycznej?
18 Dobrym przykładem jest bielska willa z roku 1933 projektu O. Lesieckiego i W. Scholza
(il. 12); por.: Chojecka. Architektura i urbanistyka s. 92.
19 D. Głaze k. Budynek Muzeum Śląskiego w Katowicach w dwudziestoleciu międzywojennym.
W: Z dziejów sztuki Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego s. 27-34.