DOI Artikel:
Białostocki, Jan: Księga-miasto w symbolice grafiki Tadeusza Cieślewskiego Syna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0360
358
JAN BIAŁOSTOCKI
przez zamawiających czytelność jej wyobrażeń wdzierają się w świat fantazji i
odpędzają nieraz kosmiczno-staromiejskie majaki. Niektóre serie widoków
architektonicznych są tych elementów zupełnie pozbawione; dotyczy to
szczególnie dwóch serii rycin przeznaczonych do książek. Jedna z nich miała
ilustrować bibliofilską publikację S. Tyszkiewicza o Florencji2, druga Pieśń
o rynku i zaułkach Or-Ota3. Ale fantastyczne motywy tkwią głęboko
w świadomości czy w podświadomości i ujawniają się zawsze, gdy tylko
sugestywność widzianej rzeczywistości architektonicznej bądź presja zewnę-
trzna słabnie, gdy wyobraźnia zostaje zwolniona z posłuchu, gdy „sen
rozumu” pozwala znów wyzwolić się pragnieniom, kometom rozbiec się po
czarnym niebie, pozapalać się w górze koślawym oknom, popiętrzyć się
bezużytecznie pnącym się schodom.
Jednym z podstawowych elementów języka wizualnego Tadeusza Cieślew-
skiego Syna są motywy warszawskiego Starego Miasta. Niezbyt liczne, bo
i dzielnica ta skromne ma wymiary; kojarzą się one z sobą w różne ukła-
dy — przeważa motyw skróconej pierzei południowej Rynku (Strona Za-
krzewskiego) z dominującą wieżą kościoła Jezuitów oraz motyw neorene-
sansowej wieży przy kościele św. Anny, bliski artyście zamieszkałemu na
Powiślu nie opodal rynku Mariensztackiego i nawykłemu do jej widoku
ukazującego się z dołu od wspinającej się ku placowi Zamkowemu ulicy
Mariensztat, upamiętnionej przez Bellotta.
Inną zasadniczą grupę elementów wyobrażanego przez Cieślewskiego
świata stanowiły książki. Pisząc przed kilku laty studium o „książkach
mądrości i książkach przemijania” analizowałem rozmaite funkcje symboli-
czne, jakie motyw książki pełnił w sztuce europejskiej od czasów średniowiecza
do XIX wieku4.Nie spotkałem jednak nigdzie skojarzenia ani identyfikacji
obrazu książki z obrazem miasta. A taka właśnie identyfikacja stała się
ulubionym sformułowaniem Tadeusza Cieślewskiego Syna. Wydaje się ona
interesującym, samodzielnym wkładem polskiego twórcy w ikonograficzny
dorobek sztuki europejskiej.
Kończąc swój znakomity rozdział o „książce jako symbolu” literackim
E.R. Curtius stwierdził, iż po okresie działalności Goethego „można wpraw-
dzie znaleźć wiele przykładów literackiego obrazowania związanego z samą
literaturą ale brak im już tego wyjątkowego, żywo odczutego, świadomego
stosunku do życia. Zresztą obrazowanie to nie mogło już takiego stosunku
posiadać bo Oświecenie pozbawiło książkę autorytetu a wiek techniki prze-
2 Dawne miasta. Fiorenza. Warszawa—Florencja 1928.
3 Pieśń o rynku i zaułkach, nowy cykl o Starem Mieście. Warszawa 1931.
4 Books of Wisdom and Books of Vanity. W: In Memoriam J. G. Van Gełder 1903-1980.
Utrecht 1982 s. 37-67, przerobiona wersja niem.: Bûcher der Weisheit und Bûcher der
Vergànglichkeit. Abhandlungen der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Philos.-hist.
Klasse. Jahrg. 1984. 5. Abhandlung. Heidelberg 1984.
JAN BIAŁOSTOCKI
przez zamawiających czytelność jej wyobrażeń wdzierają się w świat fantazji i
odpędzają nieraz kosmiczno-staromiejskie majaki. Niektóre serie widoków
architektonicznych są tych elementów zupełnie pozbawione; dotyczy to
szczególnie dwóch serii rycin przeznaczonych do książek. Jedna z nich miała
ilustrować bibliofilską publikację S. Tyszkiewicza o Florencji2, druga Pieśń
o rynku i zaułkach Or-Ota3. Ale fantastyczne motywy tkwią głęboko
w świadomości czy w podświadomości i ujawniają się zawsze, gdy tylko
sugestywność widzianej rzeczywistości architektonicznej bądź presja zewnę-
trzna słabnie, gdy wyobraźnia zostaje zwolniona z posłuchu, gdy „sen
rozumu” pozwala znów wyzwolić się pragnieniom, kometom rozbiec się po
czarnym niebie, pozapalać się w górze koślawym oknom, popiętrzyć się
bezużytecznie pnącym się schodom.
Jednym z podstawowych elementów języka wizualnego Tadeusza Cieślew-
skiego Syna są motywy warszawskiego Starego Miasta. Niezbyt liczne, bo
i dzielnica ta skromne ma wymiary; kojarzą się one z sobą w różne ukła-
dy — przeważa motyw skróconej pierzei południowej Rynku (Strona Za-
krzewskiego) z dominującą wieżą kościoła Jezuitów oraz motyw neorene-
sansowej wieży przy kościele św. Anny, bliski artyście zamieszkałemu na
Powiślu nie opodal rynku Mariensztackiego i nawykłemu do jej widoku
ukazującego się z dołu od wspinającej się ku placowi Zamkowemu ulicy
Mariensztat, upamiętnionej przez Bellotta.
Inną zasadniczą grupę elementów wyobrażanego przez Cieślewskiego
świata stanowiły książki. Pisząc przed kilku laty studium o „książkach
mądrości i książkach przemijania” analizowałem rozmaite funkcje symboli-
czne, jakie motyw książki pełnił w sztuce europejskiej od czasów średniowiecza
do XIX wieku4.Nie spotkałem jednak nigdzie skojarzenia ani identyfikacji
obrazu książki z obrazem miasta. A taka właśnie identyfikacja stała się
ulubionym sformułowaniem Tadeusza Cieślewskiego Syna. Wydaje się ona
interesującym, samodzielnym wkładem polskiego twórcy w ikonograficzny
dorobek sztuki europejskiej.
Kończąc swój znakomity rozdział o „książce jako symbolu” literackim
E.R. Curtius stwierdził, iż po okresie działalności Goethego „można wpraw-
dzie znaleźć wiele przykładów literackiego obrazowania związanego z samą
literaturą ale brak im już tego wyjątkowego, żywo odczutego, świadomego
stosunku do życia. Zresztą obrazowanie to nie mogło już takiego stosunku
posiadać bo Oświecenie pozbawiło książkę autorytetu a wiek techniki prze-
2 Dawne miasta. Fiorenza. Warszawa—Florencja 1928.
3 Pieśń o rynku i zaułkach, nowy cykl o Starem Mieście. Warszawa 1931.
4 Books of Wisdom and Books of Vanity. W: In Memoriam J. G. Van Gełder 1903-1980.
Utrecht 1982 s. 37-67, przerobiona wersja niem.: Bûcher der Weisheit und Bûcher der
Vergànglichkeit. Abhandlungen der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Philos.-hist.
Klasse. Jahrg. 1984. 5. Abhandlung. Heidelberg 1984.