Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (35.1987)

KSIĘGA-MIASTO W SYMBOLICE GRAFIKI CIEŚLEWSKIEGO

365

„schody piętrzące się wśród domów zbudowanych z kart ksiąg” („Ekslibris
Stanisława Piotra Koczorowskiego”, G. 180; B. 187, datowany na rok 1935).
W latach wojny, gdy okoliczności życia pod niemiecką okupacją sprzyjały
rozwojowi kolekcjonerstwa drobnej grafiki, Cieślewski skoncentrował się na
ekslibrisach i wówczas motyw książki występował oczywiście w rozmaitych
powiązaniach, także w kontekście domów, schodów, wizjonerskiej archi-
tektury powstającej z rozwartych woluminów.
Kompozycję przedmiotową (G. 297; B. 287), ostatni drzeworyt wykonany
przez Cieślewskiego przed II wojną światową, którego jedyna odbitka zacho-
wała się w prywatnych zbiorach w Krakowie, monografista grafika, Andrzej
Banach, opisał następującymi słowami: „Na stole artysty leży księga rozwarta,
a z niej wyrasta miasto. Stół, księga i miasto żyją w pokoju, którego jedyne
małe drzwiczki u dołu podłogi prowadzą w ciemność”11.
Czy przedstawiane przez Cieślewskiego książki były „książkami mądrości
czy książkami przemijania”?. Zapewne i jednym, i drugim. Identyfikowane
z ludzką kulturą, jakiej obrazem dla artysty było miasto, symbolizowały
ludzką mądrość, ale pogrążone w pełnym niepewności mroku drzeworytni-
czych wizji artysty niosły z sobą dręczący go, a nie znajdujący w kulturze
wystarczającego zabezpieczenia lęk. Stopione z obrazem miasta pozostały
najbliższym mu symbolem.

11 Tamże s. 254.