Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (45.1997)

40

IWONA BŁASZCZYK

7. Drzewo Życia, Hildesheim, katedra, drzwi brązowe, ok. 1015 r.

dominikanina Henryka Suzo18. Sam utwór uważany jest za najpiękniejszy
owoc średniowiecznej mistyki, a powyższy monolog stanowi doskonały
literacki wzorzec ideowy dla plastycznych przedstawień Ukrzyżowania. Obok
podstawowego wariantu krzyża gałęziowego, jakim jest prosty krzyż łaciński,
funkcjonują jego dwie odmiany - o pojedynczo i podwójnie zakrzywionych
ramionach oraz krzyż widlasty (niem. Gabelkreuz)19. Wzorem pierwszego
z nich, najstarszego, a w wersji z Chrystusem znanego od IX w., jest scena
umieszczona na drzwiach brązowych z katedry w Hildesheim z ok. 1015 r.
(il. 7). W XIV w. narastający mistycyzm preferując formy zdecydowanie natu-
ralistyczne przygotował duchowy grunt pod rozwój krzyża widlastego, który
w wersji z Chrystusem znany jest od XII w., a z uciętymi odroślami pojawił
się w końcu XIII w. Ten wariant odegrał wybitną rolę w przeniesieniu treści
mistycznych na grunt sztuk przedstawiających. W sposób niezwykle natura-
listyczny obrazując mękę Pańską pobudzał widza do głębokiego duchowego
przeżycia i współcierpienia. Podkreślając celowo brzydotę usiłował wywołać
wstrząs u oglądającego. Koronnym i najwcześniejszym przykładem jest po-
wstały ok. 1304 r. krucyfiks z kościoła Panny Marii na Kapitolu w Kolonii
(il. 8). Z jednej strony eksponuje wyraz bólu i cierpienia, z drugiej podkreśla

Księga mądrości przedwiecznej, Poznań 1983, s. 70.
19 RDK, t. I, s. 1152-1161 {Astkreuz).